________________
ગાથા-૧૧૪]
[૩૩૭
થતા વિકારીભાવો સ્વભાવથી વિપરીત હોવાથી સ્વપ્ન સમાન કાલ્પનિક છે. વિકારીભાવનું ત્રિકાળી સ્વભાવમાં કોઈ અસ્તિત્વ નથી પરંતુ અજ્ઞાનદશામાં ક્ષણિક પર્યાયમાં વિકારનું અસ્તિત્વ છે, તેનું પણ જ્ઞાન હોવું જરૂરી છે. દોષનું જ્ઞાન થયા વિના દોષ દૂર થઈ શકતા નથી.
જ્યારે વ્યક્તિ જાગે છે ત્યારે કોટિવર્ષનું સ્વપ્ન પણ છૂટી જાય છે. દરેક અજ્ઞાની પણ અનાદિ કાળથી અજ્ઞાનતામાં સુતેલો છે તથા અજ્ઞાનરૂપ ગાઢ નિદ્રામાં માતા, પિતા, ભાઈ, બહેન, પત્ની, પુત્ર, પુત્રી તથા પરિવાર, મિત્ર, શત્રુ, ઘર, દુકાન વગેરે સંયોગોને પોતાના માને છે. કારણ કે અજ્ઞાન એ અંધકાર સમાન છે. જ્ઞાનના અભાવમાં વસ્તુનું કે વસ્તુના જ્ઞાનમાં નિમિત્ત થતી ઈન્દ્રિયોનું, કોઈ મહત્વ હોતું નથી. જ્ઞાનની સરખામણી, ભૌતિક વસ્તુ સાથે કરવી યોગ્ય નથી. કારણ કે જ્ઞાન અમૂલ્ય વસ્તુ છે. એક અંગ્રેજી ફિલોસોફર જ્યોર્જ બર્નાડ શોએ કહ્યું છે કે જો મારી પાસે એક સફરજન હોય અને તમારી પાસે પણ એક સફરજન હોય અને આપણે બંને એક બીજાને સરફજનની લેવડ-દેવડ કરીને મારું સફરજન હું તમને આપું તથા તમારું સફરજન તમે મને આપો તો બંને પાસે એક જ સફરજન રહેશે; બંનેના સફરજનની સંખ્યામાં કોઈ વધારો નહિ થાય. પરંતુ જો મારી પાસે એક પુસ્તકનું જ્ઞાન હોય તથા તમારી પાસે પણ એક પુસ્તકનું જ્ઞાન હોય અને આપણે બંને એકબીજાના જ્ઞાનની લેવડદેવડ કરીને એક પુસ્તકનું જ્ઞાન હું તમને આપું તથા એક પુસ્તકનું જ્ઞાન તમે મને આપો તો બંને પાસે બે પુસ્તકનું જ્ઞાન થઈ જશે. બંને
