________________
ગાથા-૧૦૪]
- [૩૧૧
અનંતાનુબંધી કષાય ચોકડીનો અભાવ થાય છે. તે અપેક્ષાએ એમ કહેવાય છે કે સમ્યગ્દર્શન સાથે સમ્યજ્ઞાન તથા સમ્યકુચારિત્ર પ્રગટ થાય છે.
લોકવ્યવહારમાં પણ મંદકષાયી અનેક વિકટ પરિસ્થિતિથી બચતો દેખવામાં આવે છે. જ્યારે કષાયભાવ મંદ હોય છે ત્યારે આકુળતા પણ મંદ થાય છે. આકુળતા મંદ થવાથી દુઃખ પણ મંદ પડે છે, એવો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થતો હોય છે. જો મંદ આકુળતાથી મંદ દુઃખ થતું હોય, તો આકુળતાના અભાવથી પૂર્ણ દુઃખનો પણ અભાવ માનવો જોઈએ. અજ્ઞાની જીવ ક્ષમા માંગતા અચકાય છે
જ્યારે જ્ઞાનીને ક્ષમા માંગવામાં કે ક્ષમા આપવામાં કોઈ અચકાટ નથી. કારણ કે જ્ઞાની જાણે છે કે ક્ષમાદિ ગુણો આત્માનો ધર્મ છે, તેથી ધર્મ પાળવામાં અચકાવું જોઈએ નહિ. જેને આત્માની રુચિ હોય છે તેને આત્માના વીતરાગી ધર્મની પણ રુચિ હોય છે.
“ક્ષમા વીરસ્ય ભૂષણમ્'આ સૂત્ર લોકવ્યવહારમાં પણ પ્રચલિત છે. તેનો અર્થ માત્ર એટલો ન લેવો કે ક્ષમા જ વીરનું આભૂષણ છે. ત્યાં ક્ષમા, કોમળતા, સરળતા તથા પવિત્રતા વગેરે સર્વ સદ્ગુણોને વીરના આભૂષણ સમજવા કષાયભાવનો અભાવ થયા પહેલા જીવને એ નિર્ણય થાય છે કે આ ક્રોધાદિ કષાયભાવો આત્માના અહિતકારી છે તથા સમાદિ પવિત્રતા વિના આત્માનું હિત થઈ શકે નહિ; એ સત્યનો નિઃસંદેહ સ્વીકાર કરવાથી જીવમાં મોક્ષમાર્ગ પર ચાલવાની પાત્રતા પ્રગટે છે.