________________
ગાથા-૧૦૧]
[૩૦૫
સમ્યગ્દર્શનની પરિભાષા બતાવતા કહ્યું છે કે “તાર્યશ્રદ્ધા સર્જનમ્' અર્થાત્ સાત તત્ત્વની તથા અર્થની સાચી શ્રદ્ધાને સમ્યગ્દર્શન કહેવાય છે. સાત તત્વની શ્રદ્ધા થવાથી વસ્તુ સ્વરૂપની પ્રતીતિ થાય છે પરંતુ માત્ર તત્ત્વની પ્રતીતિમાં ભેદજ્ઞાનનો સમાવેશ થતો નથી. તત્ત્વની શ્રદ્ધા એ વાતને બતાવે છે કે “આત્મા જ્ઞાન સ્વભાવી છે. અર્થની શ્રદ્ધા એમ બતાવે છે કે હું આત્મા છું' જ્યારે તત્ત્વાર્થની શ્રદ્ધા થતા આત્મા એમ માને છે કે, હું જ્ઞાનાનંદ સ્વભાવી આત્મા છું.'તત્વાર્થ શ્રદ્ધાન થવાથી આત્માના સ્વભાવની શ્રદ્ધા સહિત એકત્વ થાય છે. આત્મા જ્ઞાનનો ઘનપિંડ છે. આત્મામાં અજ્ઞાનતા નથી તથા જે પર્યાયમાં અજ્ઞાનતા છે, તે પર્યાય તરફ દૃષ્ટિ કરવાથી આત્માનુભવ થતો નથી. આત્માનો સ્વભાવ તો શુદ્ધ જ છે. ચૈતન્યપણું આત્માનો ગુણ છે. જાણવું તથા દેખવું એ આત્માનો સ્વભાવ છે. સ્વભાવ દૃષ્ટિએ આત્મા માત્ર જાણે છે પરંતુ પરને એકત્વપૂર્વક જાણનાર અજ્ઞાનભાવ એ આત્માનો સ્વભાવ નથી.
જ્ઞાનમાં શેય જણાય તો છે પરંતુ જોયોનો જ્ઞાનમાં પ્રતિભાસ થવાથી, આત્મા તે શેયોનો સ્વામી થઈ જતો નથી. કોઈ વ્યક્તિ પોતાના હાથમાં દર્પણ લઈને ઘરની બહાર નીકળે અને જેટલા પદાર્થો દર્પણમાં પ્રતિભાસે, તે પદાર્થો દર્પણના કે દર્પણના માલિક વ્યક્તિના થઈ જતા નથી. તેવી રીતે જ્ઞાનમાં શેયોના જણાવાથી જોયો જ્ઞાનમાં મળી જતા નથી. શેયોના જ્ઞાનમાં જણાવાથી તે જોયો આત્માના થઈ જતા નથી. જ્ઞાની, શેયોને શેયરૂપે જાણીને પોતાના ચેતન્યજ્ઞાન સ્વભાવના આશ્રયે આત્માનુભૂતિ કરીને મુક્તિ પામે છે.
