________________
૨૬૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
થાય છે. જે ચેક એકવાર જમા કરાવી વપરાઈ ગયો હોય, તે ફરી વાપરી શકાતો નથી. તેવી રીતે જે પુદગલ કર્મ ઉદય પામીને, આત્માને ફળ આપીને, આત્માનો વિયાગ પામે છે, પછી તે કર્મપણે રહેતું નથી. ઉદયમાં આવેલું કર્મ, કોઈ અન્ય વર્ગણારૂપે અથવા કાર્મણવર્ગણારૂપે પરિણમે છે.
માન સહિત તલવાર તથા મ્યાન વિનાની તલવાર, એમ તે બંને તલવારજ્ઞાન રહિત અચેતન હોવા છતાં, વાન સહિત તલવાર કરતાં મ્યાન વિનાની તલવાર, વધુ ઘાતક છે. તેવી રીતે જ્ઞાન રહિત કર્મ જડ હોવા છતાં, તેનું ફળ આત્માને મળે છે. કર્મ ફળ આપે છે એટલું જ નહિ પણ શુભકર્મ તથા અશુભકર્મનું ફળ જુદા પ્રકારે આપવાની શક્તિ સુદ્ધાં કર્મમાં છે.
શુભાશુભકર્મથી અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા મળતી નથી, પરંતુ શુભાશુભકર્મના ઉદયથી અનુકૂળતા કે પ્રતિકૂળતા મળે છે. સત્તામાં પડેલા કર્મથી, આત્માને કાંઈ ફળ મળતું નથી. પુણ્યથી પૈસા મળતા નથી, પરંતુ પુણ્યના ઉદયથી પૈસા મળે છે. એ પણ વ્યવહારિક કથન છે. કર્મના ઉદયનો અને આત્માના ભાવોનો પણ, એવો જ નિમિતનૈમિતિક સંબંધ છે. જે જીવને કર્મના નામ પણ ન આવડતા હોય, તેનેય કર્મનું ભોક્તાપણું હોય છે. કારણ કે જેવી રીતે ઝેર અથવા અમૃત જાણનારાને તથા નહિ જાણનારાને, ઝેર તથા અમૃત ફળ આપે છે; તેવી રીતે શુભાશુભ કર્મના નામ જાણનારા તથા નહિ જાણનારા પણ અજ્ઞાનભાવથી શુભાશુભ કર્મોના ફળને ભોગવે છે. શુભાશુભ કર્મના ફળનો ભોક્તા વ્યવહારનયથી છે. શુભકર્મના ફળમાં
