________________
ગાથા-૮૩]
[૨૬૩
માટે તે ચેતનરૂપ છે, છતાં તે ચેતનનો નિત્ય વિકાર છે. એ સ્વરૂપની બ્રાંતિ છે માટે તે ચેતનરૂપ છે, છતાં તે ચેતનનો નિત્ય સ્વભાવ નથી; કારણ કે ભાનવડે તે દોષ ટળે છે. રાગ-દ્વેષનો વિકાર મારી છે, એમ માન્યો તેણે પરભાવવાળો પોતાને માન્યો છે.”
ઝેર સુધા સમજે નહીં, જીવ ખાય ફળ થાય; એમ શુભાશુભ કર્મનું, ભોક્તાપણું જણાય. ૮૩
અજ્ઞાનદશામાં, અજ્ઞાનતાથી બંધાયેલા કર્મનું ફળ, જીવ ભોગવે છે. બંધન તો અજ્ઞાનથી જ થાય છે. ક્યારેય પણ જ્ઞાનથી કર્મબંધન થતું નથી તથા અજ્ઞાનથી નિર્જરા થતી નથી.
જેવી રીતે ઝેર અને અમૃત જ્ઞાનરહિત હોવા છતાં, જે વ્યક્તિ તેનું પાન કરે છે, તેને ઝેર અને અમૃતનું ફળ મળે છે; અર્થાત્ તે પદાર્થથી પોતાની શક્તિ અનુસાર શરીરને પ્રતિકૂળ કે અનુકૂળ ફળ મળે છે. તેવી રીતે જ્ઞાનરહિત જડ શુભાશુભકર્મો આત્માને ફળ આપે છે. આત્માને કર્મ ફળ આપે છે; અર્થાત્ પુદગલકર્મના ઉદયથી આત્માને અનુકૂળ તથા પ્રતિકૂળ સંયોગો મળે છે. કર્મમાં એવી શક્તિ છે કે, કર્મના ઉદયના નિમિત્ત વડે આત્માને અનુકૂળ તથા પ્રતિકૂળ સંયોગો પ્રાપ્ત થાય છે. જેવી રીતે બેંકમાં, જો યોગ્ય ચેક જમા કરાવીએ છીએ, તો ચેકના બદલામાં, બેંકમાંથી પૈસા ઉપાડી શકીએ છીએ. તેવી રીતે આત્મામાં, જ્યારે જે કર્મ ઉદયમાં આવે છે, ત્યારે તે કર્મના ઉદયથી, બાહ્યમાં અનુકૂળ તથા પ્રતિકૂળ સંયોગો પ્રાપ્ત