________________
૨૫૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
અજ્ઞાનભાવે માને, પણ જડ કર્મ તેને ફળ શી રીતે આપી શકે ? (અહીં નિમિત્તનું જ્ઞાન કરાવવા જડકર્મ કહ્યું છે; ખરેખર તો અજ્ઞાનભાવે જીવ પોતે જ દોષ-દુઃખરૂપ વિકારનો, ભાવકર્મનો કર્તા થાય છે.) જેટલા રાગાદિભાવ જીવે કર્યા તેટલું જ કાર્યરૂપ ફળ જડ કેમ આપે ? મારે આને ફળ આપવું છે એવી બુદ્ધિ અજીવ જડને કચાં છે ? શિષ્ય ઘણો વિચાર કરીને આ પ્રશ્ન પૂછ્યો છે.
""
હવે બીજો પ્રશ્ન પૂછી એ વાતને નક્કી કરાવવા માગે છે, કે કોઈ ગુનો કરે તેની શિક્ષા આપનાર ઈશ્વર હોય તો એ વ્યવસ્થા બને, પણ એમ માનવામાં મોટો દોષ આવે છે. તે પ્રશ્ન હવે શિષ્ય રજૂ કરે છે.
ફળદાતા ઈશ્વર ગણ્ય, ભોકતાપણું સધાય; એમ કો ઈશ્વરતણું, ઈશ્વરપણું જ જાય. ૮૦
શિષ્યની શ્રદ્ધામાં ઈશ્વરનું સ્વરૂપ કેવું છે? તેને અહીં પ્રસ્તુત કર્યું છે. ચોથા પદના સંદર્ભમાં શંકા કરતાં, શિષ્ય કહે છે કે ઈશ્વર કર્મનું ફળ આપે છે. ઈશ્વર જીવને કર્મફળ આપવા માટે માધ્યમ છે. કોઈના ઘરમાંથી ચોરી કરતા ચોર પકડાય જાય, ત્યારે પોલીસ તેને સજા કરે છે. જો કે, તે ચોરે પોલીસના ઘરમાં ચોરી કરી નથી; છતાં પ્રામાણિક પોલીસે તેને સજા કરી હોવાથી, તે ચોરને ચો૨ી ક૨વાનું ફળ આપવામાં માધ્યમ બને છે. તેવી રીતે ઈશ્વર જગતના જીવોને કર્મનું ફળ આપવામાં માધ્યમ બને છે. ઈશ્વરને કર્મફળ આપનાર
