________________
ગાથા-૭૧].
– [૨૩૧
તેથી સમજવું કે વસ્તુનો નાશ થતો નથી, વસ્તુ ખોવાતી પણ નથી આત્મા નિત્ય છે. તેનો નાશ થાય તો તેના માટે આ જગતમાં ક્યાંય અવકાશ નથી. ખરેખર આત્માનો નાશ થતો જ નથી.
કર્તા ને જીવ કર્મનો, કર્મ જ કર્તા કર્મ;
અથવા સહજ સ્વભાવ હાં, કર્મ જીવનો ધર્મ. ૭૧ આત્મા કર્મનો કર્તા નથી તેના પક્ષમાં શિષ્ય પોતાનો મત રજુ કરે છે કે આત્મા કર્મનો કર્તા નથી. કર્મનું બંધન કર્મથી થાય છે. જો - કર્મનો કર્તા આત્મા હોય, તો કર્મને આત્માનો સ્વભાવ કહેવો જોઈએ.
ચેતન અને જડ દ્રવ્ય સ્વતંત્ર છે; તેથી આત્માને કર્મનો કર્તા કહેવો યોગ્ય નથી. કારણ કે, પરસ્પર ભિન્ન સ્વભાવી દ્રવ્ય એકબીજાના કર્તા હોય શકે નહિ; તેથી કર્મ જ કર્મનો કર્તા છે. કર્તા-કર્મપણું એક જ દ્રવ્યમાં ઘટિત થાય છે. તેથી કર્મને જ કર્મનો
કર્તા કહેવાય એવો શિષ્યનો પક્ષ છે. - દરેક દ્રવ્ય સ્વતંત્ર હોય તો ચેતનને જડનો કર્તા કેવી રીતે
કહેવાય? એવો ભાવ વ્યક્ત કરતા શિષ્ય કહે છે કે કર્મ પોતાની યોગ્યતાથી કર્મરૂપે પરિણમે છે. કર્મ જીવના ભાવોની અપેક્ષા રાખતું નથી. શિષ્યનો પક્ષ પણ સર્વથા નિષેધ કરવા યોગ્ય નથી. શિષ્યની અણસમજ એટલી છે કે, નય અપેક્ષા વડે આત્મા અને કર્મના કર્તાકર્મપણારૂપ સંબંધને જાણતો નથી. નિશ્ચયદૃષ્ટિએ શિષ્યની વાત સત્ય છે કે, આત્મા કર્મનો કર્તા નથી. પરંતુ નિશ્ચયને જ પકડી રાખીને
