________________
૧૯૬]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
એમ થયો કે અજ્ઞાની પોતાને શરીર માને છે અને આત્માને પોતાનાથી જુદી વસ્તુ માને છે. શિષ્યનો ભાવ એમ છે કે, જેવી રીતે કોઈ કપડું જુનું થઈને જીર્ણ થઈ જતાં પહેરવાલાયક રહેતું નથી તેવી રીતે શરીર પણ વૃદ્ધ થઈ જતાં તેનું મરણ થાય છે અને તેની સાથે આત્મા પણ મરી જાય છે. તેને કહીએ છીએ કે કોઈ દેહ તો વૃદ્ધ થયા પહેલાં જ અકસ્માત કે બિમારીના કારણે નાની વયમાં કાર્ય કરતું બંધ થઈ જાય છે. તો ત્યાં શું સમજવું ? તેનો તર્ક આપતા શિષ્ય કહે છે કે, જેવી રીતે કોઈ કપડું જૂનું તો ન થયું હોય પણ કોઈ કારણસર ફાટી જાય, ત્યારે તે નવું હોવા છતા પહેરવાલાયક રહેતું નથી. તેવી રીતે વૃદ્ધ થયા પહેલાં જ કોઈક અકસ્માત થતાં શરીર મૃત થાય છે અને આત્મા પણ સાથે જ મરી જાય છે. શિષ્ય, આત્મા અને શરીરની ઉત્પત્તિ અને નાશ એકસાથે માને છે.
•
અથવા વસ્તુ ક્ષણિક છે, ક્ષણે ક્ષણે પલટાય; એ અનુભવથી પણ નહીં, આત્મા નિત્ય જણાય. ૬ ૧
વસ્તુનો સ્વભાવ ક્ષણિક હોવાથી વસ્તુ દરેક સમયે બદલાય છે. આત્મા પણ દરેક સમયે બદલાતો હોવાથી આત્માની નિત્યતા સિદ્ધ થતી નથી, એમ શિષ્ય કહે છે. દરેક વસ્તુની અવસ્થા નિત્ય બદલાય છે. જો કે વસ્તુ ક્ષણે ક્ષણે બદલાય છે પણ તેનો બદલાવ એક ક્ષણ પૂરતો નથી. દ્રવ્યમાં ક્ષણેક્ષણે થતો બદલાવ પણ નિત્ય છે તેની શિષ્યને સમજ નથી. પર્યાય એક સમયની હોય છે પણ પર્યાયપણું તો ત્રિકાળ નિત્ય હોય છે. શિષ્યને દ્રવ્યનો પલટાતો ભાવ દેખાય છે
