________________
ગાથા-૬૦]
[૧૯૫
કાળ વિષે પોતાનો મત રજુ કરે છે. શિષ્ય કહે છે કે આત્મા અવિનાશી હોતો નથી. જ્યારે શરીરની ઉત્પત્તિ થાય છે, ત્યારે આત્માની ઉત્પત્તિ થાય છે તથા જ્યારે શરીરનો નાશ થાય છે, ત્યારે આત્માનો પણ નાશ થાય છે અર્થાત્ આત્માનો અને શરીરનો કાળ એક સરખો છે. એક જ આત્મા, એક દેહને છોડીને બીજા દેહને ધારણ કરે છે, શિષ્ય એ વાતને માનતો નથી. લોકવ્યવહારમાં એમ કહેવાય કે શિષ્ય પુનર્જન્મમાં માનતો નથી. જગતમાં કોઈ દર્શન એવાં પણ છે, જે આ ભવ પછી બીજો ભવ થશે તેના વિષે માનતા નથી. તેઓ કહે છે કે, અહીં જ નરક છે, અહીં જ સ્વર્ગ છે. જીવે કરેલું બધું અહીં જ ભોગવવાનું છે અર્થાત્ તેઓ આત્માને નિત્ય માનતા નથી. શરીરની ઉત્પત્તિ અને શરીરનો નાશ થાય છે પરંતુ આત્માની ઉત્પત્તિ કે નાશ થતાં નથી. આ વાત શિષ્યને માન્ય નથી. ખરેખર શરીરના પરમાણું ઉત્પન્ન થયા નથી કારણ કે એ ૫૨માણું શરીરૂપે પરિણમ્યા પહેલા આ જગતમાં કોઈ અલગ અવસ્થારૂપે તો હતાં જ. તેવી રીતે શરીરના પરમાણું નષ્ટ પણ થતાં નથી કારણ કે શરીરની અવસ્થા પલટાયા પછી પણ તે પરમાણું આ જગતમાં કોઈ ને કોઈ અલગ અવસ્થારૂપે રહેશે જ. આમ, આત્મા જ નહિ પણ સર્વ દ્રવ્ય સત્તાસ્વરૂપે ટકી રહેતા હોવાથી, સર્વ દ્રવ્ય સત્તા સ્વરૂપે નિત્ય છે. શિષ્યને શરીરનું પણ જ્ઞાન નહિ હોવાથી આત્મા અને શરીરને એક માને છે. આત્મા અને શરીર એકક્ષેત્રાવગાહી હોય છે પરંતુ શરીરમાં આત્મા રહેલો નથી તથા આત્માને શરીરની કોઈ અપેક્ષા નથી.
અજ્ઞાની કહે છે કે મારા શરીરમાં આત્મા છે એટલે એનો અર્થ
