________________
ગાથા-૫૯].
– [૧૯૩
પણ કર્યો છે કારણ કે વિચાર કરીને, કરેલો નિર્ણય છૂટવો અત્યંત દુષ્કર હોય છે. આ ગાથા પરથી વિચારની મહિમા પણ સમજી શકાય છે. વિચાર કર્યા વિના મોક્ષમાર્ગ પ્રગટતો નથી, એટલું જ નહિ આત્માના અસ્તિત્વનો નિર્ણય કરવા માટે પણ અંતરંગ વિચારની અનિવાર્યતા છે.
શિષ્યએ પણ વિચારને મહત્વ આપ્યું છે. વિચાર કર્યા બાદ શિષ્યએ આત્માના અસ્તિત્વનો નિર્ણય લીધો છે. એમ પણ નથી કે શિષ્યને પહેલાં પ્રશ્નના ઉત્તરની પ્રાપ્તિમાં સંતોષ થઈ ગયો હોય. તેથી વિશેષ ખુલાસો મેળવવા માટે એમ કહે છે કે, આત્માના અસ્તિત્વની સંભાવના છે.
આત્મા અરૂપી હોવા છતાં, આત્માર્થી જીવને વિચારના માધ્યમથી આત્માનો નિર્ણય થઈ શકે છે. થઈ શકે છે. એટલું જ નહિ, પણ વિચારથી કરેલા નિર્ણય વિના તો, આત્માનુભૂતિ સુધી પહોચવું અસંભવ છે. શાસ્ત્રમાં સમ્યગ્દષ્ટી, નારકી, પશુ અને દેવની પણ ચર્ચા આવે છે, તેમાં એમ સમજવું કે, તે જીવોને પણ સમ્યગ્દર્શન પ્રાપ્ત થયા પહેલાં આત્માનો વિકલ્પાત્મક વિચારપૂર્વક નિર્ણય થયો જ હતો.
શિષ્યના કથનથી એમ સ્પષ્ટ થાય છે કે, શિષ્યએ આત્માની સંભાવનાનો સ્વીકાર કર્યો છે. આત્માની સંભાવનાનો સ્વીકાર અને આત્માનો સ્વીકાર એ બંને સ્વીકારમાં અંતર છે. શિષ્ય એમ માને છે કે, આત્માને જ્યાં સુધી અનુભવ પ્રમાણથી ન જાણવામાં આવે ત્યાં સુધી તેની સંભાવનારૂપે જ સ્વીકાર કર્યો એમ કહેવાય. વર્તમાનમાં