________________
૧૯૦]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
સંતરાનું પણ જ્ઞાન નથી. જો લીંબુનું જ્ઞાન હોત, તો લીંબુ જ લાવ્યો હોત તથા જો સંતાનું જ્ઞાન હોત તો સંતરા ન લાવ્યો હોત. તેવી રીતે જો આત્મા પોતાને જાણતો હોત, તો તેમાં જ એકત્વ કર્યું હોત તથા જો પ૨ને જાણ્યું હોત તો પદાર્થનું એકત્વ છોડી દીધું હોત.
સંપૂર્ણ જગતને જાણવાનો પ્રયત્ન કરવા છતાં જગતને જાણી શકાતું નથી કારણ કે જગતને ભોગવવાની ઈચ્છા જ્યાં સુધી રહે છે ત્યાં સુધી તો કેવળજ્ઞાન થતું જ નથી. સાથે સાથે જગતને જાણવાની ઈચ્છા ક૨વાથી પણ કેવળજ્ઞાન થતું નથી. કારણ કે ઈચ્છા તો મોહના ઉદયથી ઉત્પન્ન થાય છે. તથા મોહનો ઉદય જ્યાં સુધી હોય, ત્યાં સુધી કેવળજ્ઞાન થતું નથી. નિજશુદ્ધાત્માને જાણવાથી સંપૂર્ણ જગત કેવળજ્ઞાનમાં સહજ જણાય છે. તેથી શિષ્ય આત્માને જાણવા ઈચ્છે છે. તેને પર પદાર્થોને જાણવાની અભિલાષા પણ નથી. શિષ્યના દરેક પ્રશ્ન આત્માથી સંબંધિત છે. એ અપેક્ષાએ પણ કૃપાળુદેવના શિષ્યની દશા અન્ય મિથ્યાદ્દષ્ટી કરતાં ઘણી ઉત્કૃષ્ટ છે કારણ કે વર્તમાનકાળમાં ધર્મની રુચિ કરતાં વ્યક્તિની રુચિવાળા શિષ્ય ઘણાં છે. કોઈ નિશ્ચિત ગુરુને જ સાચા ગુરુરૂપે માની લેવાથી મોક્ષમાર્ગ મળી જતો નથી. મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ સદ્ગુરુએ સમજાવેલા તત્ત્વજ્ઞાનના માધ્યમથી થાય છે, તેથી કૃપાળુદેવે સદ્ગુરુને નમસ્કાર કર્યા છે. ત્યાં સદ્ગુરુના સ્થાને, કોઈ જ્ઞાની વિશેષના નામનો ઉલ્લેખ કર્યો નથી. દરેક જીવે વીતરાગતાને પૂજ્ય માનવી જોઈએ. તે વીતરાગતા ગમે તે જાતિના કોઈ પણ ગતિના આત્મામાં પ્રગટ થઈ હોય, તો તે આત્મજ્ઞાની છે.
