________________
૧૮૬]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
કર્યું નહિ, જ્યારે બીજા ડૉક્ટરે દૂરન કરવાનું પણ દૂર કર્યું. હોશિયાર ડૉક્ટર તેને કહેવાય જે ગાઠ અને અંગ વચ્ચે કાપ મુકીને ગાંઠનો ભાગ થોડો પણ રાખે નહિ અને શરીરના અંગને થોડું પણ કાપે નહિ. તેવી રીતે જ્ઞાની ભેદજ્ઞાનમાં કુશળ હોય છે કારણ કે, ત્રિકાળી જ્ઞાયકભાવ સિવાય, સર્વજગતને પરરૂપ જાણીને, એક માત્ર જ્ઞાયકભાવમાં એકત્વ કરે છે. ચેતન તથા જડ એક ક્ષેત્રમાં રહેતાં હોવા છતાં પોતપોતાના સ્વભાવને છોડતા નથી. તેઓ ત્રિકાળ જુદાં રહે છે કારણ કે, બે દ્રવ્ય એકરૂપ થાય, તો એક દ્રવ્યનો નાશ થયો એમ કહેવાય. તથા જો એક દ્રવ્યનો પણ નાશ થાય તો જગતના નાશનો પ્રસંગ બને. તેથી એમ સમજવું કે પ્રત્યેક દ્રવ્ય પોતાના સ્વભાવમાં સ્થિત છે. આત્મા પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવને ત્રણેય કાળે છોડતો નથી, તેથી આત્માને ધ્રુવ જ્ઞાયકભાવ કહે છે. છે પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્ઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
“આત્મા જ્ઞાતા-દષ્ટા અરૂપી છે. તેનો ચૈતન્યસ્વભાવ છે, તે નિર્મળશાંતમૂર્તિ ભગવાન આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે; દેહાદિ જડ પદાર્થો તેનાથી તદ્દન ભિન્ન છે. ત્રણે કાળ જડતે જડ છે, અજીવ છે, અચેતન છે અને આત્મા જ્ઞાતા ચેતન્ય છે. તે બેઉની અવસ્થા એક ક્ષેત્રમાં દેખાવા છતાં તેના લક્ષણ જુદાં જુદાં છે. જે ક્ષેત્રમાં આત્મા છે, તે ક્ષેત્રમાં આઠ જડકર્મના પડદા (-આવરણ) પણ છે. તેની ક્ષણે ક્ષણે દશા બદલાય છે. તેમાં કર્તુત્વ-મમત્વ વડે સંકલ્પ-વિકલ્પ જન્મ પામે છે. દેહાદિની ક્રિયા થાય છે તે જ હું છું એમ અજ્ઞાની જીવ ભૂલ કરે
