________________
ગાથા-૫૭].
૧૮૫
પણ આગમ તથા યુક્તિના માધ્યમથી ભેદજ્ઞાનનો અભ્યાસ કરે છે. આમ, ભેદજ્ઞાન મિશ્રાદષ્ટી તથા સમ્યગ્દષ્ટી બંનેને પોત-પોતાની ભૂમિકાનુસાર હોય છે. નિશ્ચયથી સમ્યગ્દષ્ટીને જ ભેદજ્ઞાન હોય છે. આગમપૂર્વક અજ્ઞાનીને તથા જ્ઞાનીને અનુભવપૂર્વક ભેદજ્ઞાન હોય છે.
પ્રત્યેક દ્રવ્યમાં પોતાને પરદ્રવ્યથી ભિન્ન બતાવતો વિશેષગુણ હોય છે, જેના વડે બે ભિન્ન દ્રવ્યો વચ્ચે ભેદજ્ઞાન થાય છે.
કુટબોલની મેચમાં રમતાં બંને ટીમના ખેલાડીઓના કપડાનો રંગ જુદી-જુદો હોય છે, જેનાથી ખેલાડી પોતાના અને સામેની ટીમના ખેલાડીને ઓળખી શકે. તેવી રીતે ચેતન તથા જડદ્રવ્યને લક્ષણોના માધ્યમથી જુદા જણી શકાય છે. બે દ્રવ્યોને જુદા કરવા એ ભેદજ્ઞાન નથી પરંતુ બે ભિન્ન દ્રવ્યોને ભેદરૂપે જાણવા તેને ભેદજ્ઞાન કહેવાય. ભેદજ્ઞાન રવ તથા પર વચ્ચે થવું જોઈએ. પરદ્રવ્યનો એક પણ અંશ સ્વ દ્રવ્યમાં મળતો નથી તથા સ્વદ્રવ્યનો એક પણ અંશ પરદ્રવ્યમાં મળતો નથી; એમ જાણવું તેને ભેદાન કહેવાય.
કોઈ ડૉકટર ઓપરેશન સમયે દર્દીના અંગમાં થયેલી ગાંઠને દૂર કરે ત્યારે, જો થોડી પણ ગાંઠ દર્દીના અંગ સાથે રહી જાય, તો તે ડૉકટરને શ્રેષ્ઠ ડૉકટરન કહેવાય. કારણ કે જે દૂર કરવાનું હતું, તે દૂર કર્યું નહિ, તેણે ગાંઠને પૂર્ણ રીતે દૂર કરી નહિ. ફરી કોઈ બીજા ડૉક્ટરને ઓપરેશન કરવાનું કહ્યું તો તેણે ગાંઠ તો પૂરી રીતે દૂર કરી પરંતુ જે દૂર કરવાનું ન હતું, તેવું શરીરનું અંગ પણ ગાંઠ સાથે કાપીને દૂર કરી દીધું. આમ, તે બંને ડૉક્ટર પોતાના કાર્યમાં કુશળ ન કહેવાય. પહેલાં ડૉક્ટરે દૂર કરવાનું સંપૂર્ણ દૂર