________________
ગાષા-૫૫]
- [૧૮૧
માધ્યમથી આત્માનું સ્વરૂપ ગુરુના મુખેથી સાંભળી શકાય છે. પણ જો કોઈ જીવ આત્માને ચક્ષુ વડે દેખે અથવા કોઈ જીવ આત્માને કાન વડે સાંભળે તો તે મૂર્ખ છે કારણ કે આંખના નિમિત્તથી અક્ષરનું જ્ઞાન થાય છે અને કાનના નિમિત્તથી શબ્દનું જ્ઞાન થાય છે. અક્ષર તથા શબ્દ એ બંને પુદ્ગલની પર્યાય છે, તે પુદ્ગલ પર્યાયને આત્મા કહેતો હોવાથી તે અજ્ઞાની છે. તેથી આત્મા અક્ષર અને શબ્દથી જુદો છે. એટલું ખરું કે આત્મા નામનો અક્ષર વાંચીને કે શબ્દ સાંભળીને મનના માધ્યમથી વિચાર કરતા આત્માનું ભાવભાસન થઈ શકે છે. તેથી એમ ન સમજવું કે, આત્મા ઈન્દ્રિયોથી જણાતો નથી તો શાસ્ત્ર વાંચવાની કે પ્રવચન સાંભળવાની શી જરૂર ? કોઈ પણ જીવને આત્મજ્ઞાન થયા પહેલાં, વિકલ્પાત્મક નિર્ણયપૂર્વક ભાવભાસન થાય છે. આમ, પુદ્ગલને જાણનાર આત્માએ પોતાના હોવાપણા વિષે જે સંશય હતો; તેનું કૃપાળુદેવે સમાધાન કર્યું છે. છે પૂ. ગુરુદેવશ્રી કાનજી સ્વામીએ કરેલ પ્રસ્તુત ગાથા સંબંધી
ભાવોદ્દઘાટનના અંશો આ પ્રમાણે છે.
હે ભાઈ ! ઘટ, પેટ, રથાદિનો જાણક તો તું જ છે, પણ જાણનારું ચેતન્યતત્ત્વ નિત્ય છે, તેને તું માન નહિ, એ તારું જાણપણું કેવું? જાણનારને માને નહિ અને જે પરવસ્તુ છે તેને જાણનારો, માનનારો તું કેવો છો તેનું ભાન નથી એ તારું જ્ઞાન તે કેવું કહેવું? ઘટ, પટ, રથાદિ છે તે જણાય છે. કદાચ તે સન્મુખ ન હોય, છતાં મરણથી પણ જાણ્યા જ કરે છે. તે પોતાને કેમ જાણતો નથી? જેજે વસ્તુને તે જાણે છે તે જાણનારો બાહ્ય વસ્તુથી જુદો છે. લોકો