________________
૧૫૮]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
કે
આગમ પ્રમાણથી કે ગુરુ વચનથી આત્માને જાણવામાં કોઈ રસ નથી. તેને તો આત્માને અનુભવ પ્રમાણથી જાણવો છે. તેથી જ તેણે પૂછ્યું છે કે, જો આત્મા જણાતો હોય તો, જેવી રીતે પુદ્ગલ પદાર્થો અનુભવ પ્રમાણથી જણાય છે, તેવી રીતે મને આત્મા કેમ જણાતો નથી?
પુદ્ગલની પર્યાયનો અનુભવ થાય, તો આત્માનો અનુભવ કેમ ન થાય ? પુદ્ગલદ્રવ્યમાં પણ શિષ્યએ સ્થૂળ સ્કંધરૂપ પુદ્ગલનું દૃષ્ટાંત આપ્યું છે; જેથી એ સિદ્ધ થાય છે કે શિષ્યને હજુ સુધી સ્થૂળ પુદ્ગલનું જ જ્ઞાન થઈ રહ્યું છે. શિષ્યના પ્રશ્ન પરથી એમ પણ પ્રતીત થાય છે કે, શિષ્યને ઈન્દ્રિયજ્ઞાનનું જ્ઞાન છે. જો અતીન્દ્રિયજ્ઞાનનું જ્ઞાન હોત તો આત્મા સંબંધી અજ્ઞાન પણ દૂર થયું હોત. અતીન્દ્રિયજ્ઞાનીને આત્મા કેવો છે, એવી શંકા થતી નથી તથા મૂઢ અજ્ઞાનીને પણ એવો પ્રશ્ન થતો નથી કે, આત્મા કેવો છે ? તેથી શિષ્ય મૂઢ અજ્ઞાની પણ નથી તથા જ્ઞાની પણ નથી અર્થાત્ આત્માનુભૂતિ માટે પાત્ર જીવ છે.
તેથી છે નહિ આતમા, મિથ્યા મોક્ષ ઉપાય; એ અંતર શંકાતણો, સમજાવો સદુપાય. ૪૮
આત્મા સંબંધી પૂર્વોક્ત મત રજુ કર્યા પછી શિષ્ય એમ કહે છે કે, આત્માનું અસ્તિત્વ જ નહિ હોવાથી, મોક્ષનો ઉપાય વ્યર્થ છે. શિષ્ય એમ કહેવા ઈચ્છે છે કે, જો આપે બતાવેલ કુલ છ પદમાંથી
