________________
ગાથા-૪૫].
પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરનાર અને તેનું સમાધાન કરનાર પણ કૃપાળુદેવ જ છે. આશય એ છે કે કોઈ શિષ્યને આવા પ્રકારની શંકા ઉદ્ભવી શકે છે અને જો આવી શંકા ઉદ્ભવે, તો તેનું સમાધાન પણ પોતે આગળના પદોમાં રજુ કર્યું છે.
શિષ્ય પૂછે છે કે, આત્મા દૃષ્ટિમાં આવતો નથી; તેથી આત્માનું અસ્તિત્વ આ જગતમાં હોતું નથી. આત્માના અનંતગુણોમાં શ્રદ્ધા, જ્ઞાન તથા ચારિત્ર એ ત્રણ ગુણો મુખ્ય છે, કારણ કે, મોક્ષમાર્ગમાં શ્રદ્ધા, જ્ઞાન તથા ચારિત્રગુણની પર્યાય ભુમિકાનુસાર શુદ્ધ હોય છે. દર્શન શબ્દના અનેક અર્થ થાય છે, તેથી એ સમજવું ખૂબ જ જરૂરી છે કે, જિનાગમમાં દર્શન શબ્દનો પ્રયોગ કયા અર્થમાં કરવામાં આવ્યો છે. દર્શન એટલે સામાન્ય અવલોકન તથા દર્શનનો બીજો એક અર્થ શ્રદ્ધા પણ છે. સમ્યગ્દર્શન સાથે વપરાયેલા દર્શન શબ્દનો અર્થ શ્રદ્ધાન સમજવો. ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન વગેરે પર્યાય સાથે વપરાયેલો દર્શન શબ્દ દર્શનગુણનો સૂચક છે. આમ શિષ્ય પૂછે છે કે આત્માદષ્ટિમાં કેમ આવતો નથી? અહીં એમ સમજવું કે, શિષ્યને આત્માની શ્રદ્ધા કે સામાન્ય અવલોકન એ બેમાંથી કંઈ પણ પ્રગટ્ય નથી.
- આત્માનું રૂપ જણાતું નથી તેથી આત્મા હોતો નથી. જ્ઞાનથી આત્મા કેમ જણાતો નથી? શિષ્ય જ્ઞાનનો સ્વીકાર કરે છે પરંતુ આત્માને સ્વીકારતો નથી. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ દેખવામાં આવે તો શિષ્યને જ્ઞાનનું પણ વાસ્તવિક જ્ઞાન નથી, કારણ કે જ્ઞાન જ આત્મા છે. જે જ્ઞાનને જાણે છે તે આત્માને જાણે છે. કારણ કે એ જાણે છે કે, હું
