________________
૧૧૪]
[આત્મસિદ્ધિ અનુશીલન
એમ કહી શકાય? તે કદી શાસ્ત્રના અલંકારી શબ્દોને ધારી રાખે, મનને રાજી રાખે, અને ખોટો સંતોષ રાખે, પણ તેને સહજ જ્ઞાનદશાનું ભાન નથી; તેથી તેનો સંગ કરનાર પણ બૂડે, કારણ કે તેવા જીવોમાં સાધનદશા પણ નથી અને જ્ઞાનદશા પણ નથી. તે કહેશે કે રાગ તો જીવનું સ્વરૂપ નથી, પુરુષાર્થ કરવો તે વ્યવહાર છે; પણ પોતામાં રાગ-દ્વેષ, વિષય-કષાયનો ઘટાડો નથી અને વાત કરે પૂર્ણ તત્ત્વદષ્ટિની ! તે અને તેનો સંગ કરનાર બેઉ બૂડે છે. વળી પોતાનો પક્ષ એવો દઢ કરે કે સાચું સમજવાનો અવકાશ પણ રાખે
નહિ.”
એ પણ જીવ મતાર્થમાં, નિજમાનાદિ કાજ; પામે નહિ પરમાર્થને અનઅધિકારીમાં જ. ૩૧ કૃપાળુદેવે કહ્યું છે કે, જો મનુષ્યમાં માન ન હોત તો અહીં જ મોક્ષ હોત. આ કથનના ભાવને સ્પષ્ટ કરતા અહીં કહે છે કે, મતાર્થી જીવ દરેક કાર્ય માન કષાયના પોષણ અર્થે કરે છે. તેથી તે સરુ દ્વારા પ્રરૂપિત પરમાર્થ સ્વરૂપ મોક્ષને પામતો નથી, સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે અને અનંતદુઃખ ભોગવે છે.
કષાયના ભેદોમાં, જો ક્રોધ એ કડવું ઝેર હોય તો માન મીઠું ઝેર છે. ઝેર મીઠું હોય કે કડવું હોય અંતે તો તો ઝેર જ છે. માન અને પ્રસિદ્ધિ મેળવવા મતાથ અધર્મ કરે છે અને ધર્મ પણ માનના લક્ષ્ય જ કરે છે. નાના અને મોટાનો ભેદ જ માનનો આધાર છે.
