________________
ગાથા-૧૮]
-
[૭૫
રાગ-દ્વેષ પરિણામ ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યાં સુધી કેવળજ્ઞાન પ્રગટતું નથી. તેથી જિનેન્દ્ર ભગવાનના લક્ષણોમાં વીતરાગતા પછી સર્વજ્ઞતાને સ્થાન મળ્યું છે. અરિહંત ભગવાનને રાગાદિભાવોનો સર્વથા અભાવ થયો હોવાથી અનંત ચતુષ્ટયરૂપ બિરાજમાન થયા છે. આમ, આત્માનું પરમાત્મા ન થવાનું કારણ માનાદિ કષાયભાવ છે. જો કે અહીં એક માત્ર માનકષાયનો ઉલ્લેખ કર્યો છે પરંતુ આદિ શબ્દનો અર્થ એમ સમજવો કે ક્રોધ, માન, માયા તથા લોભ કષાય તથા હાસ્યાદિનવનોકષાય પણ આત્માના શત્રુ છે. અરિહંતનો અર્થ પણ એ જ થાય છે. અરિ એટલે શત્રુ તથા હંત એટલે નષ્ટ કરનાર આત્મામાં ઉત્પન્ન થતાં ક્રોધાદિ કષાયભાવોનો ક્ષય કરવાથી તેઓ અરિહંત દશાને પ્રાપ્ત થયા છે. લૌકિકમાં જેને શત્રુ કહેવાય છે, તેને ધર્મમાર્ગમાં શત્રુ કહ્યા જ નથી કારણ કે, લૌકિકમાં આજનો શત્રુ આવતીકાલે મિત્ર પણ બની શકે અને આજનો મિત્ર આવતીકાલે શવું પણ બની શકે. જૈનદર્શનમાં કોઈ વ્યક્તિને શત્રુ કે મિત્ર કહ્યા નથી. એક શત્રુને મારશો તો, બીજા અનેક શત્રુ ઉભા થઈ જશે; તેથી શત્રુનો નહિ પરંતુ શત્રુતાનો નાશ કરવો જોઈએ. શત્રુતાનું બીજુ નામ માનાદિ કષાયભાવ છે. આ કષાયભાવ પોતાની મેળે અથવા પોતાની રીતે દૂર થતાં નથી. જો જીવ સદ્ગુરુના શરણે જાય તો, તેને માનાદિ કષાય અલ્પ પ્રયાસે દૂર થાય છે. અલ્પ પ્રયાસે દૂર થાય તો, દરેક જીવ સદ્ગુરુ પાસે જઈને અલ્પ પ્રયાસે દૂર કેમ કરતા નથી? તેના જવાબમાં કહે છે કે, લૌકિક વિષયોમાં માન કષાયના પોષણ અર્થે જીવ એવો માનાંધ બની જાય છે કે, તેને સદ્ગુરુ પાસે જઈને કષાયાભાવ દૂર કરવાનો પણ ભાવ આવતો નથી. તથા જ્યારે
