________________
૨૬
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ.
કાટના એજન્ટ–ટુ–ધી ગવર્નર તરફથી જે હુકમ છૂટે, તેના અનાદર કરવાની કાઈ રજવાડામાં હિમ્મત ન હતી.
આ વખતે ચાર બહારવટિયાની રંજાડ વિશેષ પ્રમાણમાં હતી અને રજવાડાઓ દ્વારા પ્રજાનું શાષણ. પણ સારા પ્રમાણુમાં થતું હતું. વળી એ રજવાડાઓમાં પરસ્પર મનમેળ આ હતા, એટલે નાની-મોટી અનેક ખાખતામાં સંઘર્ષ થયા કરતા અને એ રીતે અશાંતિ કે અસ્થિરતાનું વાતાવરણ સર્જા યા કરતું. સૌરાષ્ટ્રના રજવાડા પર પાતાનું પ્રભુત્વ ખરાખર જળવાઈ રહે તથા સરવાળે સુવ્યવસ્થા સ્થપાય, તે માટે અંગ્રેજોએ પ્રાંતવ્યવસ્થા અમલમાં મૂકી હતી, જે આજે કેટલાક ફેરફાર સાથે ચાલુ છે.
સૌરાષ્ટ્રના આ પ્રાંતે પૈકી ઝાલાવાડ પ્રાંત પર આપણી દૃષ્ટિ સ્થિર કરવાની છે અને તે સબંધી કેટલીક હકીકતા જાણી લેવાની છે. ઝાલા રજપૂતાના આધિપત્યવાળા ભાગ તે ઝાલાવાડ. તેમાં મુખ્યત્વે ધ્રાંગધ્રા, વઢવાણુ, લીંબડી, ચૂડા, લખતર તથા મૂળીના રાજ્યાના સમાવેશ થતા હતા. અહીં એટલી સ્પષ્ટતા આવશ્યક છે કે મૂળીમાં ઝાલા રજપૂતાનું નહિ, પણ પરમાર રજપૂતાનું આધિપત્ય હતું અને તેના તાબાનાં ૨૪ ગામડાં પરમારની ચાવીશી તરીકે ઓળખાતાં હતાં.
"
પરમારની આ ચાવીશીમાં આશરે · હજાર મનુષ્યાની વસતિવાળું દાણાવાડા' નામનું એક ગામ આવેલું હતું,
6
