________________
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિ
૩—જીવવિચારપ્રકાશિકા યાને જૈનધર્મીનુ પ્રાણી
૨૪૦
વિજ્ઞાન
શ્રી ધીરજલાલભાઇની કેટલીક કૃતિએ અભ્યાસક્રમમાં સ્થાન પામેલી છે. તેમાંની એક કૃતિ ‘જીવવિચાર પ્રકાશિકા છે. જીવવિચાર' નામના પ્રકરણગ્રંથ પર વિશેષ પ્રકાશ પાડનારી જે વિવેચનાત્મક ટીકા તે વિચાર પ્રકાશિકા. તેમાં જૈન ધર્મનું સમસ્ત પ્રાણીવિજ્ઞાન અતર્ભાવ પામે છે, એટલે તેનું અપર નામ જૈન ધર્મીનું પ્રાણીવિજ્ઞાન રખાયેલુ છે.
જીવસૃષ્ટિ સંબંધી જેટલા સૂક્ષ્મ વિચાર જૈન ધર્મમાં થયેલા છે, તેટલે સૂક્ષ્મ વિચાર અન્ય કોઇ ધર્મોમાં થયેલા નથી, એ હકીકત છે. આધુનિક વિજ્ઞાન પ્રાણીસમૂહના ભેદ અને તેના પણ ભેદ-ઉપભેદ પાડી તેના વિશષ્ઠ આધ કરાવે છે, તેમ જૈન ધર્મ પણ પ્રાણીસમૂહના ભેદ પાડી તેના પણ ભેદ–ઉપભેદ જણાવેલા છે અને એ રીતે તેના વિશદ આધ કરાવવા પ્રયત્ન કરેલા છે. મૂલ તે જીવાભિગમ આદિ આગમામાં તેનું વિસ્તૃત વર્ણન છે, તેના પરથી શ્રી શાન્તિસૂરિ નામના આચાર્ય તેના સંક્ષેપરૂપે ‘જીવિચાર’ નામના પ્રકરણ ગ્રંથની રચના કરેલી છે. તે કંઠસ્થ કરવા સહેલા હૈાવાથી ધાર્મિક અભ્યાસમાં ાન પામેલા છે. પરંતુ તેના અર્થોધરૂપે જે થોડી ટીકાએ રચાયેલી છે, તે સામાન્ય કાટિની હાવાથી વિદ્યાર્થીઓની જિજ્ઞાસાને
× આ શાન્તિસૂરિ કયા, તેના સ્પષ્ટ નિર્ણય થઈ શકેલ નથી.
