________________
૧૫૬
ભારતની એક વિરલ વિભૂતિઃ કાવ્યની અંતિમ પંક્તિઓ કલાનિષ્ઠ હૃદયની સાચી, વાસના અને કલા પ્રત્યે ઉંડો ભક્તિભાવ પ્રકટ કરે છે અને એમાં અજન્તાની પ્રશસ્તિ પૂરી થાય છે.
ધર્મધામ, કલાતીર્થ તું વિદ્યાપીઠ વિશ્વની, દેજે દેજે કલાદીક્ષા આત્મદેશ ઉજાળવા. ઝઝૂમી કાળની સામે સાવચંદ્ર-દિવાકર, ગાજે ગાજે. મહાગાથા હિંદના ઈતિહાસની.
કાવ્યમાં વૃત્તની સુગ્ય રીતે પસંદગી થઈ છે. ગવ્ય. સ્થાને પહોંચવા અધીરા બનેલા યાત્રીની વરિત ગતિ. માલિની વૃત્ત દ્વારા વ્યક્ત થાય છે. પ્રથમ ખંડમાં પથિકના અટપટા માર્ગનુસાર વૃત્તમાં પણ વારંવાર પલટો થાય છે. બીજા ખંડમાં મુખ્ય છંદ મંદાક્રાંતા ગંભીરતા અને કરુણતાના ભાવો પ્રદર્શિત કરે છે. ત્રીજા ખંડમાં વર્ણનને માટે ઉપજાતિ છંદ સફળ રીતે જાય છે. અનુષ્યપૂ અને. વસંતતિલકા વચ્ચે વચ્ચે વિવિધતા પૂરે છે.
આમ આ કાવ્યની સમીક્ષા પૂરી થાય છે. આ અદભુત ચિત્રકાવ્ય ગૃજરાતી કાવ્યસાહિત્યમાં એક નવી દિશા - ઉઘાડે છે. આ પ્રકારનાં કાવ્ય અધિકાધિક રચાય તે ગુજરાતની કવિતા-સામગ્રીમાં બેશક સમૃદ્ધ ઉમેરો થાય.”
સ્વ. શ્રી વેણીભાઈ પુરોહિત કે જેઓ એક સમય કવિ અને કાવ્યવિવેચક હતા, તેમણે શ્રી ધીરજલાલભાઈનાં કાવ્યોની સમાલોચના કરતાં આ ખંડકાવ્ય અંગે પોતાને
