________________
*
૧૧ શિક્ષણ ઉપરાંત મુખ્ય શિક્ષકની જવાબદારી સંભાળતા હતા. આ વખતે તેઓ દોઢ-બે મહિને એક વાર સાબરમતી આશ્રમમાં જતા હતા. એક સમયે એમણે મહાત્મા ગાંધીજીને પૂછયું :
“મનુષ્ય આગળ વધવા માટે શું કરવું જોઈએ?” •
મહાત્મા ગાંધીજીએ જવાબ આપે : “ જેને આગળ વધવું હોય, તેણે આત્મશ્રદ્ધા રાખીને પ્રામાણિક પુરૂષાર્થ કરવો જોઈએ.”
- મહાત્મા ગાંધીજીના આ ઉત્તર ધીરજલાલભાઈના જીવનમાં દીવાદાંડીરૂપ બની રહ્યો. કસોટીના અનેકાનેક પ્રસંગે આવ્યા. આર્થિક મુંઝવણ ક્યારેક અકળાવનારું રૂપ લેતી હતી, પરંતુ આ બધા સમયે એમણે પ્રામાણિક પુરુષાર્થ કર્યો અને જીવનની જલદ અગ્નિપરીક્ષામાંથી તેઓ પાર ઊતર્યા.
એમની પ્રકૃતિસૌંદર્યની અદમ્ય ચાહનાએ શબ્દને સ્વાંગ સત્યે અને કવિતારૂપે વહી રહી. એણે સક્રિયતાનું રૂપ લીધું તે પગપાળા કેટલાંય પ્રવાસ ખેડી નાખ્યા. એણે પીંછીમાં પ્રગટવાનું મુનાસીબ માન્યું. તે ધીરજલાલભાઈને હાથે કેટલાંય રમણીય પ્રાકૃતિક દો - ચિત્રનું રૂપ પામ્યા. નિયમિતતા, એકસાઈ આજનશક્તિ અને રાષ્ટ્રપ્રેમને ધબકાર તે એમના જાગૃત છવનમાં તાણાવાણાની માફક વણાઈ ગયેલી છે. એમની પ્રજ્ઞાના તેજમાંથી સાહિત્ય, શિક્ષણ, ચિત્ર આદિ કલાઓનું સર્જન થયું તે એમના આત્માને તેજમાંથી ગણિત સિદ્ધિ અને શતાવધાન કલા ઝળહળી ઊઠી. એમના ગણિતસિદ્ધિના પ્રયોગેએ ભલભલા ગણિતને વિચારતા કરી મૂક્યા. ગણિતના કેટલાંક સિદ્ધાંતને આત્મસાત કરીને એમણે આશ્ચર્યકારક પ્રયોગ દર્શાવ્યા. પરંતુ શ્રી ધીરજલાલભાઈ “શતાવધાની તરીકે વધુ જાણીતા છે. આમાં તેઓ પિતે જોયેલી, સાંભળેલી કે માત્ર જેનો સ્પર્શ કર્યો હોય તેવી
