________________
૧૫ જૈન સાહિત્ય
અહીં જૈન સાહિત્ય એટલે માત્ર લલિત વાડ્મય નહિ, પણ જૈને લખેલ દરેક વિષયનું બધું સાહિત્ય. જ્ઞાનને કોઈ વિષય એવો નથી કે જેના ઉપર જેનું યોગદાન ન હોય. આ સાહિત્યભંડાર ઘણે વિપુલ છે. પાર્શ્વનાથ વિદ્યાશ્રમ, બનારસ તરફથી જૈન સાહિત્યને બૃહત “ઈતિહાસ' એવી એક મોટી યોજના કરી, ૨ ગ્રંથે પ્રગટ કર્યા છે. ઠે. હીરાલાલ જૈનનું એક પુસ્તક છે “ભારતીય સંસ્કૃતિમાં જૈન ધર્મનું યોગદાન.” તેમાં ઉપલબ્ધ સકળ જૈન સાહિત્યને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ, લગભગ ૧૫૦ પાનાંમાં આપ્યો છે. હજુ ઘણું સાહિત્ય જૈન ભંડારોમાં અપ્રગટ પડયું છે, પણ છેલ્લાં પ૦-૬૦ વર્ષમાં સારા પ્રમાણમાં પ્રસિદ્ધ થયું છે.
જૈન ધર્મની-શ્રમણ પરંપરાની–પ્રાચીનતા હવે સર્વસ્વીકૃત છે. શ્રમણપરંપરા વૈદિક સંસ્કૃતિથી પણ પ્રાચીન છે. વેદમાં દેવ-દેવીઓની આરાધના, પ્રકૃતિનાં તત્વોની પૂજા, યસે અને તેની મારફત એહિક સુખસંપત્તિની પ્રાપ્તિ, વિશેષ જોવા મળે છે. શ્રમણ સંસ્કૃતિ શરૂઆતથી તપ, ત્યાગ અને વૈરાગ્યપ્રધાન રહી છે. ઉપનિષદમાં આધ્યાત્મિક વિચારણા પ્રધાનતા પામે છે. જૈન સાહિત્ય મુખ્યત્વે આધ્યાત્મિક છે. વખત જતાં, વૈદિક અને શ્રમણ સંસ્કૃતિને સમન્વય થયે. વર્તમાન ભારતીય સંસ્કૃતિ એટલે વૈદિક, જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મને ત્રિવેણી સંગમ. જૈન સાહિત્યને વિચાર આ સંદર્ભમાં કરવાનું રહે છે. શંકરાચાર્યું જેન અને બૌદ્ધ ધર્મ ઉપર આક્રમણ કર્યું અને હિંદુ ધર્મની પુનઃ પ્રતિષ્ઠા કરી, ત્યારે બૌદ્ધ ધર્મ હિંદુસ્તાનમાંથી નામશેષ થે, જ્યારે જૈન ધર્મ ટકી રહ્યો. તેનું કારણ મને એમ લાગે છે કે જેનેએ એક પ્રકારનું સમાધાન કર્યું. ધર્મથી જૈન રહ્યા, પણ વ્યવહારમાં હિંદુ થયા. હિંદુસમાજની જ્ઞાતિ-જાતિ સ્વીકારી, તેના રીતરિવાજે અપનાવ્યા. હિંદુ કાયદે જૈનોને લાગુ પાડયો, પણ ધર્મથી પિતાનું વ્યક્તિત્વ જાળવી રાખ્યું. - જૈન સાહિત્યમાં આગ એક ગણતરીથી ૩ર, બીજી ગણતરીથી કંપ. આ આગમગ્રંથનું સંકલન ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ પછી લગભગ એક
