________________
મૂર્ખાઈની પરાકાષ્ઠા
તે અચૂકપણે અણુશસ્ત્રોને ઉપયોગ થશે. શસ્ત્ર હોય અને તેને ઉપયોગ ન કરે તે નહિં બને. યુદ્ધ અચિત્ય છે તે પણ સૌ કોઈ સ્વીકારે છે. તેમાં કેઈની જીત થવાની નથી. સૌની હાર છે, વિનાશ છે તે પણ સ્વીકારે છે. નિઃશસ્ત્રીકરણ, અણુપ્રગો પર પ્રતિબંધ વગેરે માટે વર્ષોથી પરિષદે થઈ રહી છે, પણ કોઈ પરિણામ આવ્યું નથી. કદાચ ઈરાદાપૂર્વક યુદ્ધ કરવાનું ગાંડપણ કોઈ નહિ કરે, પણ અકસ્માતથી, આવેશમાં કોઈ વ્યક્તિની ભૂલથી, ગમે ત્યારે યુદ્ધ નહિ થઈ બેસે તેની કોઈ ખાતરી નથી. આજનું યુદ્ધ push-button યુદ્ધ છે. એક સ્થળે બટન દબાવે તે ભયંકર વિનાશક્તા સર્જાય. પહેલો ઘા કરે તે વધારે સફળ થાય તેમ મનાય છે. First surprise attack એટલે પૂર્ણ તૈયારીની ટોચ ઉપર સૌ જીવે છે અને તેવી માનસિક તંગદિલી અનુભવે છે. આ સંહારક શસ્ત્રોની રેઈસ અટકાવવા માટે જ ઉપાય બતાવાય છે તેનાં અમલમાં મુખ્ય વસ્તુ જે અંતરાયરૂપ છે તે અંતરમાં શ્રદ્ધા અને વિશ્વાસને અભાવ. કોઈ પણ અનિષ્ટ બહારથી ઉદભવતું નથી; બાહ્ય રીતે દેખાતા અનિષ્ટનું ઊગમસ્થાન આપણું અંતર જ છે; એટલે માણસમાં રહેલી અસદ્દવૃત્તિ પર સવૃત્તિને વિજય થાય અને હિંસક વૃત્તિ પર અહિંસક વૃત્તિ પ્રાધાન્ય મેળવે તે જ આ બધા ઉપાયો અમલી બની શકે અને માનવજાત માનવતાનાં મૂલ્યોની પ્રતિષ્ઠા કરી શકે. : - અત્યારસુધી આપણે આધ્યાત્મિક મૂલ્યોને વ્યક્તિગત માન્યતા અને આચરણને પ્રશ્ન માન્ય છે, પણ આ બાબતને હવે આપણે સામુહિક રીતે અનાવવી પડશે. અત્યારસુધી આધ્યાત્મિક મૂલ્યો અંગેની આપણી માન્યતા વ્યક્તિ પૂરતી હતી, સમૂહ તરીકે અપનાવેલ નથી. એક વ્યક્તિ ખૂન કરે તે તેને ફાંસીની સજા થાય. કઈ પ્રજા લાખો-કરોડનાં ખૂન કરે તો તેને દેશભક્તિ કહેવાય. આ વિચારસરણું આપણે બદલવી પડશે, અને જે માનવતાનાં મૂલ્યો આપણે વ્યક્તિ તરીકે સ્વીકાર્યા છે તે પ્રજા તરીકે સ્વીકારવાં પડશે. જ્યારે વ્યક્તિ માટે નિયત થયેલ આધ્યાત્મિક મૂલ્ય પ્રજા તરીકે આપણે સ્વીકારીશું ત્યારે આ ઘર્ષણ અને વિનાશક હરીફાઈને અંત આવી શકશે.
માનવજાતની સંસ્કૃતિને ઈતિહાસ એટલે હિંસામાંથી અહિંસા પ્રત્યે પ્રગતિ. પ્રાણીસ્વભાવની વારસાગત હિંસક વૃત્તિઓ ઉપર વિજય મેળવો તેનું નામ સંસ્કૃતિ - civilization. વ્યક્તિ તરીકે આવી આધ્યાત્મિક્તાનાં ઉચ્ચ શિખરે માણસે સર કર્યા છે. પણ સામૂહિક રીતે, સમષ્ટિ તરીકે, માનવ