________________
૬૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવાદના
કરવાની પિતાની નીતિ જાહેર કરી છે. આ રેઈસ-દોડધામ-ચાલુ જ રહેશે અને તેના પર કાબૂ મૂકવામાં નહિ આવે તો તેનું પરિણામ કેવું આવશે તે કલ્પના જ ભયંકર છે.
આ દોડધામ કેમ અટકે? તેને કેઈ ઉપાય છે કે નહિ ? – તે પ્રશ્ન અંગે પણ વિચારણા થઈ રહી છે અને કેટલાક ઉપાયો સૂચવાઈ રહ્યા છે તે ટૂંકમાં જોઈએ, આજે ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ દુનિયા એક થઈ છે, આજે જ્યારે કલાકના ૧૫,૦૦૦ માઈલની ઝડપે પ્રવાસ કરી શકાય છે ત્યારે દુનિયા એક થવા પામી છે. તેવી રીતે દુનિયાભરમાં એક જ રાજ્ય-world governmentહોય તે આ બધાં સંહારક શસ્ત્રો પર કાબૂ આવી શકે. સંહારક શસ્ત્રોની હરીફાઈ અટકાવવાને આ એક ઉપાય સૂચવાયેલ છે. Geographical unity demands political unity. પણ કોઈ રાજય પોતાની સાર્વભૌમ સત્તા છોડવા તૈયાર થશે ખરું ?
બીજો ઉપાય એ સુચવાયેલ છે કે “યુનેને મજબૂત બનાવવી અને બધા અણુશસ્ત્રો તેને સોંપી દેવાં. આ સૂચનમાં એ ભય બતાવાય છે કે કોઈ દેશ માત્ર પાંચ જ મેગાટન બૅબ પિતાની પાસે રાખે અને બીજે સોંપી દે તે પણ તે પાંચ મેગાટન બરબ વડે દુનિયાનો સંહાર કોઈ પણ પળે સર્જી શકાય. વળી બે મ્બ બનાવવાનું જ્ઞાન અને તેનાં સાધન છે ત્યાં સુધી વિશ્વાસ કેમ પેદા થાય ?
ત્રીજો ઉપાય એ સુચવાયેલ છે કે બીજા દેશો સંહારક શસ્ત્રો બનાવવાનું છોડી દે કે ન છેડી દે, પરંતુ જેને અહિંસામાં શ્રદ્ધા હોય તેવા દેશો જાહેર કરે કે અમે તો આવાં શસ્ત્રોની બનાવટથી દૂર જ રહીશું. હિંસાનો સામનો અહિંસાથી કરી શકવાની જેનામાં ઊંડી અને ઉર્જવળ શ્રદ્ધા અને તાકાત હોય તે જ આ આ વાત કરી શકે. આવી શ્રદ્ધા અને તાકાત હોય તેવી વ્યક્તિ ભારતમાં કે બીજા કોઈ દેશમાં અત્યારે દેખાતી નથી. એક જ વ્યક્તિમાંપૂ. ગાંધીજીમાં, એવી શ્રદ્ધા હતી, પરંતુ સાડા ત્રણ દાયકાના ગાળા દરમિયાન આપણને જણાઈ આવે છે કે અહિંસા પ્રત્યેની આપણી શ્રદ્ધા કેટલી ઓછી થઈ છે.
આ બધા લાંબા ગાળાના ઉપાયો તરતમાં ફળીભૂત ન થાય તો પણ તાત્કાલિક બીજા શક્ય ઉપાયો લેવા જોઈએ કે જેથી આંતરરાષ્ટ્રીય તંગદિલી ઓછી થાય અને યુદ્ધને ભય દૂર થાય. સૌ કોઈ સ્વીકારે છે કે હવે પછી યુદ્ધ થાય
