________________
૧૨
માનવીની ચેતનશક્તિ
ભૌતિક દષ્ટિએ વિચારીએ તા વિરાટ બ્રહ્માંડમાં આ પૃથ્વી એક બિન્દુ સમાન છે. તેમાં માનવ એક ક્ષુદ્ર જંતુ સમાન લાગે. એવા માનવી સત્તા, ધત અથવા કીર્ત્તિના લોભે કે તૃષ્ણાથી કેટલા ઉત્પાત મચાવે છે, કેટલી યાતનાએ સહન કરે છે અને પેાતાની આસપાસ કેટલું બધું અપાર દુઃખ પેદા કરે છે ! આ એક બાજુ થઈ. ખીજી તરફ વિચાર કરીએ તા માનવીની ચેતનશક્તિ અનંત અને સર્વોપરી છે.“ સકળ બ્રહ્માંડ તેનું સર્જન હેાય તેમ લાગે. બ્રહ્માંડ વિરાટ છે. પૃથ્વી, અસ`ખ્ય તારાઓમાંને એક તારે એવા સૂર્યની આસપાસ ફરતા એક નાના ગ્રહ છે. આ બધું જ્ઞાન માણસને થાય છે. આ જ્ઞાન તેની ચેતનશક્તિ અથવા આત્માના ગુણ છે. ભૌતિક જગતનાં રહસ્યો ઉકેલવામાં માનવી મહદ્ અંશે સફળ થયા છે. વિજ્ઞાનની શોધખોળે! અદ્ભુત, આશ્ચય ક્તિ કરે તેવી છે. પણ તે માનવીની બુદ્ધિનું જ પરિણામ છે. ચંદ્ર, મંગળ કે ગુરુ, પૃથ્વીથી કેટલા દૂર છે તેનું ખરાખર માપ તેણે કાઢયુ'. પૃથ્વી ઉપરથી સંચાલિત રોકટા અવકાશમાં મોકલ્યાં. પળ અને મિનિટની ગણતરી કરી. આવાં રોકેટા અથવા ઉપગ્રહોની ગતિ નક્કી કરી. ચંદ્ર ઉપર તેના ઊતરવાના અને પૃથ્વી ઉપર પાછાં ફરવાના તેના સમય, તેનાં સ્થળ, બધું નક્કી કર્યુ·~કરી શકયા. વિજ્ઞાનનાં સંશાધનાને પરિણામે તૈયાર થયેલ સાધનાથી દિશા અને કાળનાં અંતર ભેદી, આખી દુનિયા ફરી વળ્યા. એટલું જ નહીં પણ વિશ્વના ખીજા ભાગામાં પણ પહેાંચી જવાની શકયતા થઈ.
પણ આ વિશ્વ માત્ર ભૌતિક તવાને સહુ જ નથી, પણ ાઈ અનંત ચેતનશક્તિના નિયમને આધીન છે એમ પ્રતીત થાય છે. માત્ર ભૌતિક તત્ત્વોને સમૂહ જ હોય અને તેનું આકસ્મિક વ ન હોય તા તેનેા કરારના ય વિનાશ થયેા હાત. તારાઓ, નક્ષત્રા, ગ્રા-ઉપગ્રહેાનું અંતર, ગતિ, કાળ વગેરે માણસ નક્કી કરી શકે છે. તે સિદ્ધ કરે છે કે તે બધાં કાઈ મહાન અટળ નિયમને વવી છે. તે નિયમ ચેતનશક્તિનું પરિણામ જ હાય, ભૌતિક પદાર્થાનુ
