________________
વિધાયક અહિંસા
૩૯ આ રીતે આ વર્ગ આત્મધર્મ અને સાંસારિક ધર્મને સર્વથા જુદા પાડે છે. આ રીતે વર્ગીકરણ કરીને, તેઓ કહે છે કે સંસારમાં રહીને તમે ધમ કરી શકે નહિ, એટલે કાં તે સંસારમાં રહે અગર તે ત્યાગી બને ! પરંતુ વાસ્તવિક રીતે જોઈએ તે આ માન્યતા બરાબર નથી. પૂ. મહાત્માજીએ પણ બતાવી આપ્યું છે કે સંસાર જુદો અને ધર્મ જુદો એ માન્યતા બરાબર નથી. સંસારમાં રહીને ધર્મમય જીવન જીવી શકાય છે, અને જીવવું જોઈએ. માનવી હિમાલયની ગુફામાં જઈને બેસે, પરંતુ જે તેનું મન ચંચળ હશે તે તે સંસારમાં ભમ્યા કરશે અને જે માનવીને પોતાના મન પર કાબૂ હશે તો સંસારમાં રહીને પણ તે નિલેષપણે રહી શકશે. સંસાર માણસની કસોટીની ભૂમિકા છે. અહિંસાનું આચરણ હવામાં નથી થતું. જીવનમાં પ્રતિક્ષણ તેને અનુભવ થાય છે, અને થવો જોઈએ. અહિંસક જીવનને વિકાસ આવા અનુભવથી જ થાય.
સંસારનો ત્યાગ કરવો અને સર્વથા ત્યાગમય જીવન જીવવું એ બધાં માટે શક્ય નથી, અને અધિકાર ન હોય ત્યાં આ પ્રકારની વાત કરનાર પિતાની ફરજ ચૂકે છે. એમાં એકાન્તદષ્ટિ છે, જ્યારે જૈન ધર્મ અનેકાન્તવાદમાં માને છે. એક વ્યક્તિ પિતા, ભાઈ, પુત્ર વગેરે અનેક સંબંધ ધરાવતા હોય છે. તે વ્યક્તિ બધાની સાથે એક રીતે વર્તે તે અનર્થ થાય. જેવો સંબંધ તે રીત તેણે વર્તવું જોઈએ. આ છે અનેકાન્તદષ્ટિ. તેવી જ રીતે ઉપર મુજબ એકાન્ત ઉપદેશ આપવો તમાં જૈન દષ્ટિ નથી. જૈન દષ્ટિ તે અનેકાન્તવાદની દષ્ટિએ ઉપદેશ આંપવાનું સૂચવે છે. વ્યવહારનય અને નિશ્ચયન મૂકવામાં અનેકાનંદષ્ટિ બાજુએ મૂકવામાં અને એકાન્તદષ્ટિને અપનાવવામાં આવે તો મહાન અનર્થ થાય. તેથી જ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર કહ્યું છે કે . “ જ્યાં જ્યાં જે જે યોગ્ય છે, ત્યહાં સમજવું તેહ,
ત્યાં ત્યાં તે તે આચરે, આત્માથી જન એહ.” . આ જાતની અનેકાન્તદષ્ટિ, વિશાળ દષ્ટિ જેનામાં હોય તે જ ખરે આત્માથી છે.
૧૫–૯-૫૪
