________________
વિધાયક અહિંસા
૩૭
અહિંસાનું પાલન સાચી રીતે થાય તે વ્યક્તિ કેટલા પ્રમાણમાં આગળ વધે છે તેને એક બીજો દાખલો આપુંઃ
શ્રી રામકૃષ્ણ પરમહંસ કાલીપૂજક અને માંસાહારી હતા. છેવટ તેમની અહિંસા એટલે સુધી વિકસી કે ફૂલ તેડતાં પણ તેમના હૃદયને વીજળીના આંચકા જેવો આંચકો લાગતા હતા. - અહીં એક વસ્તુને ઉલ્લેખ કરવો જરૂરી છે. જેઓ બીજાને અહિંસાને ઉપદેશ આપે છે તેમણે શિષ્યની લાયકાત જોઈને ઉપદેશ આપવો જોઈએ. લાયકાત વિના સૂક્રમમાં સૂક્ષ્મ અહિંસાની વાત કદાચ અનર્થકારી નીવડે. શિષ્યની લાયકાત પારખવાની જે ગુરુમાં શક્તિ ન હોય તે ગુરુ થવાને લાયક ન કહેવાય. - એક સાસુએ મહારાજ પાસે બાધા લીધી કે મારે કોઈની સુવાવડ ન કરવી. પોતાના દીકરાની વહુને સુવાવડ આવી, ત્યારે કહે કે મેં તે સુવાવડ કરવાની બાધા લીધી છે ! દીકરાને પરણાવ અને સુવાવડ કરવાની બાધા લેવી એ કેટલું બધું પરસ્પરવિરોધી છે! એક વખત કેટલાક રેંટિયો કાંતવાની બાધા લેવા લાગ્યા હતા. એ કારણે કે તેથી વાઉકાયના જીવ હણાય છે. તે પછી લૂગડાં પહેરવાની બાધા શા માટે ન લેવી? આમાં પૂરતી સમજણનો અભાવ
છે. આવા પ્રસંગે બાધા આપનાર અને બાધા લેનારે વિવેક જાળવવો જરૂરી ' છે. તેથી જ અહિંસામાં વિવેકને મુખ્ય સ્થાન આપવામાં આવેલ છે. - અહિંસા એટલે કોઈની હિંસા ન કરવી. આ છે અહિંસાનું નિષેધાત્મક
સ્વરૂપ. કોઈ જીવને બચાવો એ છે અહિંસાનું વિધાયક સ્વરૂપ. પરંતુ આપણું અમુક વર્ગમાં એવી માન્યતા પ્રવર્તે છે કે કોઈ જીવને મારવો નહીં તેમાં અહિંસા છે, પરંતુ કોઈ જીવને બચાવ તેમાં અહિંસા નથી. કોઈ જીવ પાણીથી ટળવળ હોય અને તમે તેને પાણી આપ, કોઈ જીવ ભૂખે મરતે હોય અને તમે તેને અન્ન આપે, તો તેમાં અહિંસા નથી. તમે પાણી આપ્યું તે પાણીમાં અસંખ્ય જીવો હતા. તે જીવો હણાયા, એટલે તેમાં દયા નથી. આ કઈ જાતની માન્યતા છે તે સમજવાની મારી તાકાત નથી ! આના સમર્થનમાં એક દષ્ટાંત આપવામાં આવે છે. એક શેઠને છ દીકરા હતા. ઈયે દીકરાને ફાંસીની સજા રાજાએ ફરમાવી. તે સમયે શેઠ બહારગામ હતા. તેમણે આવીને રાજાને અપીલ કરી કે મારા છ દીકરાને ફાંસીની સજા આપશો તે. હું નિવશ જઈશ. રાજાએ કહ્યું કે તમે કહો તો એકને ફાંસી આપવામાં
