________________
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ’૬ના
ઇતિહાસનાં પાનાં પરની એક ઉપરછલ્લી ષ્ટિ આપણને કહે છે, કે પ્રથમ આર્યાં હિંદમાં આવ્યા ત્યારે થાડી સખ્યામાં આવ્યા. ખીજો દેશ જીતવા નીકળનારા પ્રથમ અલ્પ સ`ખ્યામાં જ ાય છે. અહી' આર્યાં ઊતરી આવ્યા ત્યારે અનાર્યાની સંખ્યા ખૂબ મોટી હતી.
૨૦
આ પુરુષો માટે સ્ત્રીની તદ્દન અછત હતી. આ એક જ ઐતિહાસિક હકીકતે આપણી સામાજિક પરિસ્થિતિનું મૂળ રાખ્યું. આર્ચીને પોતાને સ્ત્રીએ જોઈતી હતી એટલે પુરુષ હલકી કામમાં લગ્ન કરી શકે એવી છૂટ આપી. એથી સ્ત્રી-અનુલોમ લગ્ન ત્યારના વખતના ધર્માં હતા. વળી આ ખૂંખ અહંભાવી હતા. પોતાની કન્યાઓ હલકી કામમાં પરણે એ નહેતું એટલે પ્રતિલામ લગ્નની બંધી ફરમાવી.
એમને પુંચતું
માણસ લગ્ન ન કરે તા એને માટે, અનિયંત્રિત વ્યવહારના માગ રહે છે. લગ્ન એટલે જ અમુક મર્યાદા અને બંધન. પુરુષની વૃત્તિ ભ્રમર જેવી છે. એનામાં polygamous instinct મૂળથી છે. એના પર નિયમન ન હોય તા એના વ્યવહાર વિધાતક નીવડે. આવા વ્યવહારમાં પડેલી વ્યક્તિ પોતાની જાતને નાશ કરે અને સમાજ માટે ભયરૂપ બને એટલે કાઈ પણ ઉપાયે મર્યાદા મૂકવી આવશ્યક છે.
એક પુરુષ અને એક સ્ત્રી આજીવન સાથે જોડાંયેલા રહે, અને પોતાના સંબંધને ક્ષણિક ન માને એ લગ્નની ઊંચામાં ઊંચી કક્ષા છે.
ઉપરની દૃષ્ટિએ જોતાં લગ્નના પાયા સયમ છે. પરંતુ એનું ધ્યેય તા આનંદ છે. પાયા સંયમ અને ધ્યેય આનંદ, એ બન્ને વસ્તુ ઘણુ જગાડનારી છે. આપણે વિચાર્યું", કે ખંધનમર્યાદા તા હેાવી જોઈએ. પરંતુ બંધન જો એવા હોય કે એથી માણસ ત્રાસે તા લગ્નને પાંચા એ ભૂલી જાય છે. એટલે જો બંધનમાં પણ આનંદ જોઈતા હોય તે તે બહારથી લદાયેલાં ન હોવાં જોઇએ. સ્વેચ્છાથી સ્વીકાય થઈ શકે એવી મર્યાદા રહેવી જોઈએ. બહારનાં આકરાં બંધન માણસને લગ્નના ધ્યેય (આનંદ) સુધી નથી લઈ જતાં.
સમાજમાં આવું બંધન કે મર્યાદા ચાર વસ્તુના જોરથી પ્રવંત છે : ( ૧ ) ધર્માં, ( ૨ ) નીતિ, (૩) જાહેરમત અને (૪) કાયદે. આ ચારેય વસ્તુને આવતા હિસ્સા રહેલા છે. વિધિનિષેધા અને જરૂરિયાત મારફત
