________________
. ૧૬
તત્વવિચાર અને અભિનંદન વિકટોરિયન યુગમાં અનેક જાતનાં સામાજિક બંધન હતાં. તે વેળા લખાયેલ “લેડી ચેસ્ટરલીઝ લવર” ('Lady Chesterly's Lover') વાંચવા પડાપડી થાય છે. શા માટે ?
આજે માનવીને ચંચળ બનાવે એવા સાહિત્યને ઉપાડ વધે છે. આનું કારણ? – સરોકીને 'Sane Sex Order'માં કહ્યું તેમ “જીવનનું સેકસુઅલાઈઝેશન (sexualisation) થઈ ગયું છે.” રેડિયો, ફિલ્મ, જાહેરાત બધાંમાં જ સ્ત્રીઓનાં ઉઘાડાં અંગ-ઉપાંગે દર્શાવી આકર્ષણ પેદા કરાય છે. એટલે કેવળ ઉપરના નિયમથી આ વૃત્તિ નહીં દબાય. વ્યક્તિએ પોતાની પાળ બાંધવી પડશે. - ભલે જૂનવાણું (orthodox) ગણાઉં કે પ્રગતિશીલ ન કહેવાઉં, પણ મારે કહેવું જોઈએ કે આ બધું ખોટું છે.
સ્ત્રી-પુરુષની સમાનતા એ આજની સિદ્ધિ છે. આજે વડા પ્રધાન કે મહાન વૈજ્ઞાનિક-ગમે તે પદ પર સ્ત્રી આવી શકે છે, જેમ કે ઈન્દિરાજી છે. મેડચ કરી હતાં. છતાં તેમને વ્યવહાર કેવો રહે એ નિર્ણય જરૂરી છે. પ્રત્યેક માનવીને પિતાના આગવા વિચારો હોય છે, જે તેના પિતાના અનુભવથી ઘડાયેલા હોય. છે. તે જ જીવનને આવરી લે છે.
આજના સ્વચ્છંદી જીવનનું કારણ છે ક્રોઈડ(Freud)ની વિચારધારા. પશ્ચિમના જીવનને પાયે, “માનવીના જીવનનું પ્રેરણાબળ sex છે” એ સિદ્ધાંત પર રચાયેલું છે. સેકસુઅલ મેન ઈઝ ધ હેલમેન (sexual man is the whole man)ને તેને સિદ્ધાંત જ આ બધાંનું મૂળ છે. પણ તેણે તે sexના અસાધારણ (abnormal) દાખલાઓ જ જોયા હતા. પહેલા વિશ્વયુદ્ધના વિષય-ભૂખ્યા સૈનિકનાં જીવનની તેણે ચકાસણી કરી હતી.
ફોઈડના નિયમ મુજબ માનવીની ચાર ક્રિયા – આહાર, નિદ્રા, ભય ને મિથુન-ને નિયંત્રણ ન લેવું જોઈએ. પણ વિચારપૂર્વકનું નિયંત્રણ શક્ય છે, જરૂરનું છે. સ્વચ્છંદમાં વિનાશ છે. - કાલિદાસનું “શાકુંતલ” જુઓ. તેમાં ય પ્રથમ દષ્ટિના પ્રેમની વાત છે. પણ અંતે ત્યાગ અને તપશ્ચર્યામાંથી થતા સાચા મિલનની ગૂંથણી છે. પ્રેમથી ઊંચી કઈ ચીજ નથી. પણ એ તો જેને સદ્ભાગ્ય સાંપડયું હોય તેને જ સાચો પ્રેમ મળે. મનની ચંચળતાનું સરસ વર્ણન ભતૃહરિએ કર્યું છેઃ
याम् चिन्तयामि सततम् मयि सा विरक्ता, साप्यन्यदिच्छति जनम् स जनोऽन्यसक्तः ।।
