________________
તત્વવિચાર અને અભિવંદના
મેં તેને ટૂંક જવાબ “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં લખ્યા હતા. આપણા દેશમાં પણ શું એવું જ થવું જરૂરી છે? પશ્ચિમનું બધું જ અપનાવવાની જરૂર છે ?
હા, એ વાત સાચી છે કે પાંચ હજાર વર્ષની આપણી સંસ્કૃતિને કઈ પણ ઉથલાવી નહીં શકે એવી શક્યતા હવે રહી નથી. એને નજીકમાં જ ચીનને દાખલો છે. માઓએ કેન્સલ્શ્યસની સંસ્કૃતિ ૧૯ વર્ષમાં જ ઉખેડી નાંખી. તેમાંની કુટુંબભાવના અને સામાજિક વ્યવસ્થામાં ક્રાંતિ આણ.
રશિયામાં પણ જ્યારે ક્રાંતિ થઈ ત્યારે તે કેવળ આર્થિક નહતી, સમૂળી ક્રાંતિ હતી. તેમાં લગનવિચ્છેદની એટલી બધી છૂટ આપી દીધી હતી કે તેનાં ભયંકર પરિણામો જોઈને પછી લેનિનને જ લડનવ્યવસ્થા સ્થિર કરવા પ્રયત્ન કરવો પડ્યો. તેણે અછઠા ગ્લાસને દાખલ (drinking water glass example) આપીને કહ્યું કે એક જણે પીધેલા પ્યાલાથી તમે પાણી પીઓ તે તે આરોગ્યને કેટલું હાનિકારક છે ? આજે હવે રશિયામાં કંઈક સ્થિરતા આવી છે, કુટુંબભાવના આવી છે. . . .
પશ્ચિમમાં હિપી ને બીટસને પવન ફેલાય છે. પરિણામે પ્રફયુમે પ્રકરણ, જેની ભયંકરતા ડેનિંગ રિપોર્ટમાં આછી બતાવી છે તેવાં અનેક પ્રકરણો સજઈ રહ્યાં છે.
આપણે ત્યાં પણ એવું થઈ રહ્યું છે અને આપણે નિઃસહાયપણે જોઈ રહ્યા છીએ, ત્યારે તે અંગે વિચારીએ.
મારું માનવું છે કે સંતપુરુષ ને ધર્મશાસ્ત્રીઓની સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધ વિશે એક દષ્ટિ હોય છે તે આધ્યાત્મિક દષ્ટિ છે. પણ માનવીના હૃદયનું અવગાહન કરનારા તો કવિઓ જ છે. - કાલિદાસ, ટાગોર, સ્ટાય, શેક્સપિયર, ગેટ વગેરેની દષ્ટિએ માનવીને જુઓ. સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધ કેવો હોવો જોઈએ તે સમજવા માટે શ્રેષ્ઠ સાહિત્ય ઉત્તમ સાધન છે.
સ્ત્રી-પુરુષના આકર્ષણને તેઓ તિરસ્કારતા નથી, જ્યારે ધર્મશાસ્ત્રો તેના પ્રત્યે તિરસ્કાર કેળવી મનુષ્યને તેનાથી વિમુખ કરવા પ્રયત્ન કરે છે. “શાકુંતલ',
ખેરવાલી', ઘરે બાહિરે', “મેડમ બેવરી', વગેરે કૃતિઓ આ વાતની પ્રતીતિ કરાવે છે. કુદરતે સજેલ આકર્ષણ એ એક એલીમેન્ટલ બાયેલોજિકલ ફેકટ (elemental biological fact) છે. આ વસ્તુ પાયારૂપ છે. તેના ઉપર ઊર્મિનું તંત્ર રચાયેલું છે. તેના ઉપર આધ્યાત્મિક તંત્ર આવે છે.
