________________
સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધ
સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધ સમગ્ર જીવનને આવરી લે છે – સ્પર્શે છે. આથી ઘણાં એકબીજાને સુખી કરે છે તે ઘણાં દુઃખી પણ કરે છે. માટે આ વિષયનું સાચું મૂલ્યાંકન થવું જરૂરી છે.
આ સંબંધો પર બાહ્ય આચારાની નહિ, પણ પાયાની સમજણ કેળવવાની જરૂર છે. • ' જીવનમાં ચાર પુરૂષાર્થ કહ્યા છે – ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ. આમાં કામ તે સ્ત્રી-પુરુષ-સંબંધ (sex relation). પણ sex શબ્દમાં કામને, પૂરે ભાવ નથી આવતો. Sex શારીરિક સંબંધ મુખ્યત્વે દર્શાવે છે, જ્યારે કામ શબ્દમાં માનસિક ભાવ પણ આવે છે. એટલે હું જે કાંઈ કહીશ તે માત્ર sexના નહીં પણ કામને વ્યાપક અર્થમાં જ કહીશ.
અંગ્રેજીમાં આવી જ રીતે ધર્મને માટે રીલિજિયન (religion) શબ્દ - વપરાય છે. પણ ધર્મને ભાવ “રીલિજિયનમાં આવતા નથી. રીલિજિયનને
અર્થે કંઈક એસ્ટાબ્લિશ્કે ચર્ચ(established church)ના જેવો થાય છે, પણું ધર્મમાં વ્યાપકતા છે. ' . કામના અર્થમાં મર્યાદા ને વ્યાપ બને આવી જાય છે. વિષ્ણુ નાજુક છે તેમજ દરેક વ્યક્તિને ગાઢ સ્પર્શતા હોઈ, તે વિષયે રૂઢિ, અનુભવ, રુચિ વગેરેને આધારે દરેકની દૃઢ માન્યતાઓ બંધાઈ હોય છે. છે. આજે દુનિયા એક થઈ રહી છે. તેમાં બધે જ ભારતીય સંસ્કૃતિને આધાર ટાંકવો અશક્ય છે. દુનિયાને પવન સૌને અસર કરે છે. વિચાર-પરિવર્તન થયા જ કરે છે. એટલે કોઈ એકકસપણે પૂર્વનું કે પશ્ચિમનું એવું અલગ રહ્યું નથી.
આ વિષય પસંદ કરવાનું નિમિત્ત છે એક પત્ર. દલસુખભાઈ માલવણિયાએ પોતાના કેનેડાના નિવાસ દરમિયાન અવારનવાર જે પત્રો લખ્યા હતા, તે ‘પ્રબુદ્ધ જીવનમાં છપાયા છે. એક પત્રમાં તેમણે પશ્ચિમના દેશોમાં સ્ત્રી-પુરુષ
સંબંધો અંગે શું ચાલી રહ્યું છે તે લખ્યું હતું. એટલેથી જ ન અટક્તાં તેમણે તે * કહ્યું છે કે આપણા દેશમાં પણ આવી જ સ્થિતિ થનાર છે. માટે સાવધ રહીએ.
