________________
૧૬૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ‘દન
of administration in the making of appointments of services and posts in conneciton with the affairs of the union or of a state.
બંધારણની આ જોગવાઈઓ અનેક મહત્ત્વના મુદ્દાઓ ઉપસ્થિત કરે છેઃ (૧) અનુસૂચિત જાતિ અને જનતિ કાને કહેવી ?. (૨) પછાત વગ કાને કહેવા ? પછાત એટલે શું? વર્ગ એટલે શું? (૩) આ બધાંને રક્ષણ આપવા વિશેષાધિકાર કેવી રીતે આપવા, કેવા પ્રકારના, કેટલી હદ સુધી, કેટલા સમય સુધી ?
(૪) ખીન્ન વર્ગાને અન્યાય ન થાય, ગુણવત્તા અથવા ક઼ા ક્ષમતાને આંચ ન આવે, છતાં પછાત વર્ગોને રક્ષણ મળે તેને સુમેળ કેમ થાય?
અનુસૂચિત જાતિ અને જનજાતિના નિર્ણય બંધારણ મુજબ રાષ્ટ્રપતિએ કરવાના છે. બંધારણની શરૂઆત થઈ પછી તુરત રાષ્ટ્રપતિએ આ નિ ય જાહેર કર્યા છે. તેમાં પાર્લામૅન્ટ સુધારાવધારા કરી શકે પણ અન્યથા તે અંતિમ છે. આમાં મુખ્યત્વે અતિ પછાત જાતિએ અને આદિવાસીએના સમાવેશ થાય છે.
પછાત વર્ગની કાઈ વ્યાખ્યા કે તે નક્કી કરવાનુ... ધારણ બંધારણમાં આપ્યું નથી. દરેક રાજ્યે પાતાના રાજ્યની પ્રશ્નની સ્થિતિ અનુસાર નક્કી કરવાનુ છે. ાઈ રાજ્યમાં વધારે હોય તા ાઈમાં આછા, કાઈમાં એક વ પછાત હોય તા કાઈમાં ખીજો. આ નક્કી કરવાનું કામ અતિ વિકટ રહ્યું છે. રક્ષણ કેટલું આપવું, કેટલી હદે, કેટલા સમય માટે, તેના નિર્દેશ અંધારણમાં નથી.
પછાતપણું એટલે માત્ર ગરીબાઈ કે આર્થિક પછાતપણું નહિ, પણ સામાજિક અને શિક્ષણના પછાતપણા – socially and educationally backwardness - ઉપર ભાર છે. સામાજિક રીતે અને શિક્ષણમાં પછાત હોય તે માટે ભાગે ગરીબ હાય છે. પણ એ અસંભવ નથી કે સામાજિક રીતે અને શિક્ષણમાં પછાત હાય છતાં ગરીબ ન હોય. અન્યથા ગરીબ હાય છતાં સામાજિક રીતે અને શિક્ષણમાં પછાત ન હોય. સામાજિક રીતે પછાત એટલે શું? સમાજમાં તેની પ્રતિષ્ઠા ન હેાય, નીચા ગણાતા હાય, તેના વ્યવસાયને કારણે, રહેઠાણને કારણે અથવા અન્યથા. ગરીબાઈને જ પછાતપણાનું ધારણ સ્વીકારીએ
