________________
૧૬૨
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદના કર્યો નથી કે રદ કર્યો નથી. આ બધા સુધારા ખૂબ વિગતથી તપાસયા પછી જસ્ટીસ હિદાયતુલ્લાએ કહ્યું :
“In the result, none of the amendments in the Articles in parts other than that dealing with Right to property is outside the amending process, because article 13 (2) is in no manner breached.” . .:
તે પ્રજાના જે પ્રતિનિધિઓએ મૂળભૂત હકે બંધારણમાં મૂક્યા, જેમણે ૧૬ વર્ષમાં મિલક્તના હક સિવાય બીજા કોઈ હકને આંચ આવે એવો ફેરફાર કર્યો નથી તેમને અવિશ્વાસ કરી, આવી સત્તા પાર્લામેન્ટને હશે તે લોકશાહી ખતરામાં છે એમ કહેવું વ્યાજબી છે ? ' '
હવે મિલક્તને લગતા હકમાં પાર્લામેન્ટ શા માટે ફેરફાર કરવા પડ્યા ? પહેલાં તે મિલકતને લગતા મૂળભૂત હક હોઈ શકે ? જસ્ટીસ હિદાયતુલ્લાએ
“Our constitution accepted the theory that Right of Property is a fundamental right. In my opinion, it was an error to place it in that category... of all the fundamental rights it is the weakest.”
મિલક્તને હક કે કુદરતી હક નથી. It is not a natural right. બકે, સાચો સિદ્ધાંત, સબ ભૂમિ ગોપાલકી, છે. બંધારણ ઘડાતું હતું ત્યારે હું વિધાનસભાના સભ્ય હતા. આ વિષય ઉપર ખૂબ ચર્ચા થયેલ. છેવટે એક compromise formula તરીકે કલમ ૩૧મી મુકાઈ. જવાહરલાલ નહેરુને ભય હતો કે આ કલમ કેંગ્રેસને તેની નીતિને પૂરો અમલ કરતાં કદાચ - રાધક થાય. પણ એમ વિશ્વાસ હતો કે કેર્ટ આ કલમને એવો અર્થ નહીં કરે કે જમીનદારીનાબુદી વગેરે કાર્યક્રમને ખલેલ પહોંચે. પણ દુર્ભાગ્યે એમ જ બન્યું. જસ્ટીસ હિદાયતુલ્લાએ કહ્યું છે:
“All would have been well if the Courts had constructed aricle 31 differently.”
જમીનદારીનાબૂદીના કાયદાને પડકારતી અરજીઓ કેટમાં થઈ ત્યારે કોર્ટ એવો અર્થ કર્યો કે કલમ ૩૧ માં મિલક્તના હકને જે રક્ષણ આપ્યું
