________________
મૂળ અધિકાર
૧૫૧
(૧) બંધારણ મુજબ મૂળ અધિકારમાં કોઈ અધિકાર રદ કરવાની અથવા ન્યૂન કરવાની સત્તા પાર્લામેન્ટને છે કે નહિ ?
(૨) આવી સત્તા પાર્લામેન્ટને હોવી જરૂરની અથવા ઈષ્ટ છે કે નહિ ?
સુપ્રીમ કોર્ટ સમક્ષ પહેલો પ્રશ્ન જ હતા. કટે કાયદાને અર્થ કરવાને છે. તેની યોગ્યતા અથવા અયોગ્યતા, જરૂરિયાત અથવા બિનજરૂરિયાત આ પ્રશ્નો રાજકીય નીતિના છે, જે પ્રજાના ચુંટાયેલા પ્રતિનિધિઓ – જેમને કાયદા ધડવાની સત્તા છે – તેમણે નક્કી કરવાના છે.
Parliament represents the will of the people.
જે આટલી જ વાત છે તે આ બાબત આટલો બધો મતભેદ કેમ થયો ? આ પ્રશ્નને નિર્ણય બંધારણની બે કલમે ઉપર આધાર રાખે છે. કલમ ૩૬૮માં બંધારણમાં ફેરફાર, કેવી રીતે થઈ શકે તેની પ્રક્રિયા (procedure) બતાવી છે. સામાન્ય કાયદા સામાન્ય બહુમતીથી થઈ શકે. બંધારણમાં ફેરફાર કરતા કાયદા માટે, તેની અગત્ય જોતાં, વિશિષ્ટ બહુમતીની જરૂર રહે છે. વળી બંધારણના કેટલાક ભાગો એવા છે જે રાજ્યો અને કેન્દ્ર વચ્ચેના સંબંધને લગતા છે, તેમાં કોઈ ફેરફાર કરવો હોય તો રાજ્યોની સંમતિ મેળવવાની રહે છે. કલમ ૩૬૮ મુજબ બંધારણના કઈ પણ ભાગમાં – પછી તે મૂળ અધિકારોને લગતા હોય તો પણ – તેની પ્રક્રિયા મુજબ પાર્લામેન્ટ ફેરફાર કરી શકે છે. કલમ ૩૬૮માં એ કોઈ ઉલ્લેખ નથી કે બંધારણના કોઈ ભાગમાં પાર્લામેન્ટ ફેરફાર કરી ન શકે. તે પછી મુશ્કેલી ક્યાં ઊભી થઈ ?
• મૂળ અધિકારોને લગતા જે ભાગ છે તેની કલમ ૧૪ થી ૩૪ છે. તે ભાગની શરૂઆતમાં કલમ ૧૩ મી છે, જેમાં એમ જણાવ્યું છે કે આ ભાગમાં (મૂળ અધિકારોને લગતા ભાગમાં) જે અધિકાને ઉલ્લેખ છે તેમાંથી કોઈ અધિકાર છીની લેતા અથવા ન્યૂન કરતા (take away or abridge કરતે) કાયદો રાજ્ય (state)–જેમાં પાર્લામેન્ટનો પણ સમાવેશ થાય છે-કરી શકશે નહિ. અને એ કોઈ કાયદો કરશે તે જેટલે દરજે ઉલ્લંધન કરતા હોય તેટલે દરજે તે કાયદો રદ ગણાશે.
તે ટૂંકી મુદો એટલો જ છે કે જે કાયદાને આ કલમ ૧૩ માં ઉલ્લેખ છે. તે કહે કાયદો ? કાયદા બે પ્રકારના છે: એક સામાન્ય બહુમતી–by legislative process-થી થાય તે. આ કાયદે બંધારણની રૂએ, બંધારણ મુજબunder the constitution or in accordance with the
