________________
૨૯
મૂળ અધિકાર (Fundamental Rights )
આપણા દેશના બંધારણના ભાગ ત્રીજામાં નાગરિકના મૂળ અધિકાર આપવામાં આવ્યા છે. તા. ર૭-ર-૧૭ને દિવસે સુપ્રીમ કોર્ટે એક ચુકાદો આ કે આ અધિકારો છીનવી લે અથવા ન્યૂન (take away or abridge) થાય એવો, બંધારણમાં કોઈ ફેરફાર કરવાની પાર્લામેન્ટને સત્તા નથી. પાર્લાએન્ટને આવી સત્તા છે તે સ્પષ્ટ કરવા, બંધારણની કલમ ૩૬૮માં ફેરફાર કરતા એક ખરડે ઈ. સ. ૧૯૬૯માં શ્રી નાથે પાઈએ લોકસભામાં રજૂ કર્યો હતો. - સામાન્યપણે લેકમાં એવો ખ્યાલ છે કે મૂળ અધિકારમાં ફેરફાર કરી શકાય નહિ. વિશેષ એ પણ ખ્યાલ છે કે સુપ્રીમ કટ ચુકાદો આપે તે છેવટને ગણા જઈએ અને પછી તે ચુકાદો રદ થાય એવો કે કાયદો પાર્લામેન્ટ કરવો ન જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટના ચુકાદાને અવગણતો કોઈ કાયદો થાય તે લકે અન્ય ગણે છે. આ બધા અતિ અગત્યના પ્રશ્નો છે.
બંધારણમાં જે ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે તેને અનુક્રમે પહેલે, બીજે, ત્રીજે વગેરે સુધારા એમ કહેવામાં આવે છે. આવી રીતે આજ સુધી કુલ સત્તર સુધારાઓ થયા છે. તેમાં પહેલા, ચોથા, સાતમા, સોળમા તથા સત્તરમાં સુધારાથી મૂળ અધિકારોમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યા છે. પહેલું સુધારો થ ત્યારે જ, મૂળ અધિકાર છીનવી લે અથવા ન્યૂન કરે એવો ફેરફાર કરવાની પાર્લામેન્ટને સત્તા નથી એવી અરજી સુપ્રીમ કોર્ટને કરવામાં આવી હતી. આ પ્રશની પૂરી છણાવટ થઈ હતી અને સુપ્રીમ કોર્ટે તા. પ-૧૦-૫૧ને રોજ સર્વાનુમતે ચુકાદો આપ્યો હતો કે બંધારણમાં આ ફેરફાર કરવાની પાર્લામેન્ટને સત્તા છે. આ ચુકાદો આપનાર પાંચ ન્યાયાધીશ હતા : (૧) વડા ન્યાયમૂર્તિ હરિલાલ કણિયા, (ર) પતંજલિ શાસ્ત્રી, (૩) બી. કે. મુખરજી, (૪) એ. આર. દાસ અને (૫) ચંદ્રશેખર આયર. આમાંના કેટલાક પાછળથી એક પછી એક વડા ન્યાયમૂતિ થયા. આ કેસમાં અરજદાર શંકર પ્રસાદ હતા.
