________________
ગાંધીજી અને ટોય
૧૨૩
પૂર્ણપણે કરી ન શક્યા, એટલું જ નહિ પણ ઉપર જણાવ્યો તે ત્રીજા પ્રશ્નો સ્પષ્ટ જવાબ પણ તેમની પાસે ન હતા. હિંસાનિર્ભર રાજ્ય અને સમાજવ્યવસ્થા હોય ત્યાં આત્માથી એ શું કરવું ? – એવા રાજ્ય અને સમાજને ત્યજી દેવા અને આત્માનું જ સંભાળવું ? - ગાંધીજીએ પાયામાંથી સમૂળી ક્રાંતિ કરી, અહિંસક સમાજરચનાને માગ બતાવ્યો. ખાદી, ગ્રામોદ્યોગ, અપરિગ્રહ, શ્રમજીવન, સાદાઈ, પાયાની કેળવણી – જીવનનું કઈ પણ ક્ષેત્ર એવું ન હતું કે જેમાં ગાંધીજીએ નવ ક્રાંતિકારી, અહિંસા ઉપર રચાયેલ, માર્ગ બતાવ્યો ન હતો. આલ્બર્ટ સ્વાઇડ્ઝરે ગાંધીજી વિશે કહ્યું છે :
“Never before has any Indian taken so much interest in concrete reality as has Gandhi. Others were for the most part contented to demand a charitable attitude to the poor. But he wants to change the economic conditions that are at the root of poverty."
ટેસ્ટોયની વિચારધારા મુખ્યતયા નકારાત્મક રહી. વર્તમાન જીવનની અસમાનતાઓ અને અનૈતિકતા તેમણે ઉઘાડી પાડી. ગાંધીજીએ નવા સમાજના સર્જનને માર્ગ બતાવ્યું. ટેસ્ટથ સાહિત્યસ્વામી હતા. ગાંધીજી કર્મયોગી હતા. બંને મહાપુરુષને સંદેશ હિંસાથી ઉન્મત્ત જગત માટે સંજીવની છે. તેની અવગણનાથી વિનાશ છે.
૧-૫-૬૯
