________________
૨૧
ગુરુદેવ ટાગોર
કવિસમ્રાટ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના અવસાનથી ભારતવષે જ નહિ, જગતે એક મહાન વિભૂતિ ગુમાવી. તેઓ તે પરિપકવ વયે કૃતકૃત્ય થઈને ગયા અને જગતને અણમોલ વારસો આપી ગયા. ટાગોરને સાક્ષાત જોયા ન હતા તે પૂર્વના આપણું ઋષિમુનિઓ વેદવ્યાસ, વાલ્મીકિ, વસિષ્ઠ વગેરે કેવા હશે તેની કલ્પના આપણને આવી ન શક્ત - જેમ ગાંધીને જયા ન હોય તે ભગવાન મહાવીર, બુદ્ધ, ક્રાઈસ્ટ કેવા હશે તેની કલ્પના આપણને ન આવે. ટાગોર ખરેખર ઋષિ હતા. તેમના વિરાટ આત્માને અનુરૂપ ભગવાને તેમને ભવ્ય અને દેદીપ્યમાન દેહ આપ્યો હતો. ટાગોર ભારતને મૂર્તિમંત આત્મા હતા. આર્ય સંસ્કૃતિના સાચા પ્રતિનિધિ હતા. રોમા રોલાએ ટાગોર અને ગાંધીજીને ભારતની ગંગા-યમુના સાથે સરખાવ્યા છે. ગાંધીજીમાં ભારતવર્ષની વીતરાગતા અને કર્મવેગ મૂર્તિમંત થયાં હતાં. ટાગોરમાં આર્ય સંસ્કૃતિનું સમસ્ત કાવ્ય, તેની રસિકતા, સંસ્કારિતાં અને ઉન્નત ધર્મભાવના મૂર્તિમંત થયાં હતાં. ગાંધીજી અને ટાગોરની સાધના જુદી હતી, પણ બંનેનું ધ્યેય એક જ હતું, કારણ કે બંને એક જ સંસ્કૃતિના સાચા વારસદાર હતા. ગાંધીજીએ ટાગોરને ગુરુદેવ' કહ્યા તેમાં જરાય અતિશયોક્તિ નથી. ભારતના અને જગતના સાચા ગુરુદેવ તે હતા. ' ' ટાગોર જગતના એક સર્વશ્રેષ્ઠ કવિ હતા તેટલું કહેવાથી તેમને સાચો
ખ્યાલ આપણને ભાગ્યે જ આવે. એમણે ઉત્તમ કવિતા લખી એટલું જ તેમનામાં હતા તે સમસ્ત જગત તેમને જે ભાવભરી અને ભક્તિભરપૂર નિવામાં જલિ અપી છે તે અતિશયોક્તિ ગણાત, કવિને સાચો અર્થ દ્રષ્ટા છે. આપણને અગમ્ય અને અગોચર છે તેને કવિને અનુભવ છે અને આપણને તેને અનુભવ તે કરાવે છે. રવીન્દ્રનાથ દ્રષ્ટા હતા. ટાગોરકુટુંબના સિકાઓના સંસ્કારો તેમને વારસામાં મળ્યા હતા. ટાગોરકુટુંબે ભારતને શું નથી આપ્યું ? મહર્ષિ દેવેન્દ્રનાથ જેવા સમર્થ તત્ત્વજ્ઞ અને સુધારક, અવનીન્દ્રનાથ ટાગોર જેવા મહાન કળાકાર ટાગોરકુટુંબમાં થઈ ગયા. રવીન્દ્રનાથે “સાધના'ની પ્રસ્તાવનામાં કહ્યું છે કે “હું એક એવા કુટુંબમાં ઊછર્યો છું કે જ્યાં ઉપનિષદના મંત્રો
