________________
૧૦૦
તત્ત્વવિચાર અને અભિનંદન સ્વામીજી પરમ દેશભક્ત હતા અને ભારતના ઉદ્ધાર માટે તેમણે ભગીરથ પુરુષાર્થ સેવ્યો છે. વિદેશથી પાછા ફર્યા ત્યારે તેમણે કહ્યું, “ભારત છોડીને હું પરદેશ ગયો ત્યારે આ ભૂમિ માટે મને પ્રેમ હતા, અને હવે જ્યારે અર્ધા જગતના પ્રવાસેથી પાછો ફર્યો છું ત્યારે ભારતની ધૂળ પણ મારે મન પવિત્ર છે.” આમ છતાં પણ રાજકારણથી સ્વામીજી હમેશાં દૂર રહ્યા હતા. - દરેક પ્રકારની નિબળતા-શારીરિક, માનસિક, ઔદ્ધિક અને આધ્યાત્મિક-ના સ્વામીજી કટ્ટર વિરોધી હતા. તેમણે કહ્યું છે : “નાસ્તિક તે છે કે જેને પોતાનામાં વિશ્વાસ નથી. ઈશ્વરને ન માને તે નાસ્તિક, તે વાત હવે જૂની થઈ. ન ધર્મ શીખવે છે કે પોતાની જાતમાં જેને વિશ્વાસ નથી તે જ નાસ્તિક છે.” એમને સંદેશ એક જ વાક્યમાં કહેવું હોય તે
ઉષ્ઠિત જાગ્રત, પ્રાયવરાનું નિધત:”
૧-૨-૬૩
