________________
૯૮
તત્ત્વવિચાર અને અભિવ‘દના
અને પછી ધોધ વહ્યો એની વાણીના, એના અંતરાત્માના નાદના.. His speech was a tongue of flame – તેની વાણીમાં આગ ભરી હતી. દરેક પ્રતિનિધિ પાંડિત્યભર્યું ભાષણ કરે. પોતાના ધમ શ્રેષ્ઠ છે તે ધર્મ મારફત જ મેાક્ષ મળે, પોતાને! ઈશ્વર જ મનુષ્યના ઉદ્દાર કરે છે એમ પુરવાર કરવા પ્રયત્ન કરે. આ સંન્યાસીએ ખુલંદ અવાજે પાકાયુ કે ઈશ્વરને પાંચવાના ઘણા માર્ગો છે અને દરેક માર્ગ ઈશ્વરના દરખારમાં લઈ જાય છે. વિશ્વધમ પરિષદમાં સાચા વિશ્વધ તા-માનવધ તાસ દેશ આ એક પ્રતિનિધિએ આપ્યા અને પરિષદ સાર્થક કરી. પછી તા તેમણે પરિષદમાં અને પરિષદના વિવિધ વિભાગોમાં ૮-૧૦ ખીન્ન વ્યાખ્યાને હિંદુ ધર્મ, વેદાંત વગેરે વિષયો ઉપર આપી સૌને મંત્રમુગ્ધ કર્યાં. જનતા જે ભાષા સમજે તે ભાષામાં ધર્મના સાચા સદેશ ભારતના આ પ્રતિનિધિએ અમેરિકાને આપ્યો. પરિષદની પૂર્ણાહુતિ પછી અમેરિકામાં એ લગભગ ય રહ્યા. રાજયોગ, કમ યાગ, ભક્તિયોગ, જ્ઞાનયોગ, વેદાંત, હિંદુ ધર્મો વગેરે વિષયો ઉપર વ્યાખ્યાન આપ્યાં. વેલ્ટ વ્હિટમેન, એમસન અને થેરાના અમેરિકામાં પૂર્વ તા આ સંદેશ ઝીલવા કેટલાક સાચા જિજ્ઞાસુ જીવા હતા, તેમ કેટલાક કુતૂહલથી આકર્ષાયેલા પણ હતા. રાજયોગથી શરીરસૌદય વધે છે તેમ જાણી સૌંદર્ય - ધામાની કેટલીક સુંદરીઓ પણ રાજયોગની અભ્યાસી થવા તૈયાર થઇ. આવા દંભ પ્રત્યે વિવેકાનંદના રાષ ઊતર્યાં. પછી યુરાપમાં ઇંગ્લૅન્ડ, ફ્રાન્સ, જર્મની વગેરે સ્થળાએ પ્રવાસ કરી ત્યાં મેસમુલર, ડાયસન જેવા પૌર્વાત્ય વિદ્રાના ને મળ્યા, તેમજ વૈદાંત અને તત્ત્વજ્ઞાન ઉપર વ્યાખ્યાને આપ્યાં. ચાર વર્ષના પ્રવાસ પૂરા કરી સ્વામીજી સ્વદેશ પાછા ફર્યા ત્યારે તેમના દેશબાંધવાએ તેમનું ભવ્ય સ્વાગત કર્યુ. ગુરુભાઇઓ મળ્યા અને ભવિષ્યના કાર્ય ની વિચારણા કરી. ૧૮૯૭ના મે માસમાં રામકૃષ્ણે પ્શિનની સ્થાપના કરી. બે વર્ષ પછી ફીથી લગભગ દેઢ વર્ષ યુરાપના પ્રવાસ કર્યાં. શારીરિક શક્તિને જે અપ્નલિત વ્યય કર્યાં હતા તેથી શરીર ભાંગ્યું અને ફરીથી તેમનામાં શાંતિની ઝંખના જાગી. વિવેકાનંદ પોકારી ઊઠયાઃ “ Pray for me that my work stops for ever, and my whole soul be absorbed in the Mother.” – “ મારા માટે પ્રાર્થના કરી કે મારુ કામ હંમેશને માટે સમાપ્ત થાય, અને મારા આત્મા માતામાં સમાઈ જાય.' દેશ પાછા ફર્યા પછી પણ સતત કામમાં રોકાયા અને મિશનનું કામ અને ગુરુભાઈને માગ દર્શાન આપતા રહ્યા. ૪ થી જુલાઈ ૧૯૦૨તે દિવસે પ્રફુલ્લ ચિત્તે ઊઠયા, ત્રણ કલાક