________________
: ૮૮ :
- જીવન અને દર્શન આ ટીકા મને જગતમાં પ્રખ્યાત બનાવશે, મારી કિતિ ભારતભરમાં ફેલાશે. તે અરસામાં ચૈતન્યદેવ પણ ન્યાય પર ટીકા લખતા હતા. એમની ભાવના ખ્યાતિ મેળવવાની ન હતી. એમને પ્રશંસનીય પડી ન હતી. એ તે કર્તવ્યબુદ્ધિથી લખે જતા હતા. એક દિવસની સાંજે, રઘુનાથ ચૈતન્યને ઘેર આવ્યા ત્યારે તે ટીકા લખી રહ્યા હતા. રઘુએ પૂછયું: “મિત્ર, શું લખે છે?’ સહૃદયી ચૈિતન્ય ન્યાયનાં પાનાં મિત્રના હાથમાં આપતાં કહ્યું: “આપી પૂર્વે થયેલા વિદ્વાનોએ વાવેલા વિદ્યાનાં વૃક્ષનાં ફળ આપણે ખાધાં તે આપણે પણ થોડાં બીજ વાવતા જઈએ કે જે આવતી કાલની પેઢીને ખાવા કામ લાગે.”
રઘુનાથ જેમ જેમ એક પછી એક લીટી વાંચતા ગયા તેમ તેમ એમને જીવ અદ્ધર ચઢતે ગયે. એમના મુખની લાલી ઉડી ગઈ, મેં સફેદ પૂણી જેવું થઈ ગયું. ચિંતામગ્ન રઘુનાથને જોઈ એણે પૂછ્યું: “કેમ? આટલે ઊંડા વિચારમાં ઉતરી ગયે? સ્વસ્થ થતા રઘુનાથે કહ્યું: હવે મારી ટીકાને તે કૂતરાંય નહિ સૂ! તારી આ પાંડિત્ય પૂર્ણ ટીકા આગળ મારી ટીકા શું હિસાબમાં? હું માનતા હતા કે મારી ટીકાથી હું ખ્યાતનામ બનીશ પણ આ જોતાં લાગે છે કે એ એક કલ્પના જ હતી. મિત્ર! તું આ ગ્રન્થથી અમર બની જઈશ. એમ કહી પોતાના શ્રમને વિફળ જતે જોઈ, રઘુનાથે એક ઊંડે નિઃશ્વાસ મૂકે. * * - ચૈતન્યને વિચાર આવ્યઃ અમર તે કેણ થયું છે? નામ તેનો નાશ છે. મેં આ પ્રયત્ન કલ્યાણ માટે કર્તવ્યબુદ્ધિથી
