________________
જીવન અને દર્શન બનાવવા માટે મળ્યું છે. આજે તમે કેવી પવિત્ર ભૂમિમાં જન્મ લીધો છે, અને તે વિચાર કરો. આર્યાવર્તમાં, ઉત્તમ કુળમાં ને ધાર્મિક કુટુમ્બમાં કે જેના માટે તમે ગૌરવ લઈ રહ્યા છે. અને અમે બ્રાહ્મણ છીએ, અમે ક્ષત્રિય છીએ, અમે વણિક છીએ-એમ ગૌરવપૂર્વક બેલીને ફરે છે, પણ હું તમને જ પૂછું છું કે બેલવા માત્રથી મહત્ત્વ શું ! મહત્ત્વ છે કર્તવ્યપરાયણતાનું, સદાચારી વર્તનનું, અને પ્રતિભાસંપન્ન જીવનનું !
“મહાન” કહેવા માત્રથી મહાન ન બનાય. એના માટે મહાન કાર્ય કરવું પડે, જીવનને તેવું બનાવવું પડે. પિત્તળ પિતાને સેનું કહે તેટલા માત્રથી તે સેનું નથી થઈ જતું. એના ચળકાટ ઉપરથી એની કઈ કિંમત આંકે એ થાપ ખાય. સેનાને તે તેજાબને તાપ ખમ પડે, કેસેટીએ ચડવું પડે, અગ્નિપરીક્ષામાં ઉત્તીર્ણ થવું પડે, અને છતાં કાળું ન પડે તે સેનું; તેમ માનવે પણ પોતાની જાતને અગ્નિપરીક્ષામાં મૂકી, કસોટીએ ચઢાવવી જોઈએ અને તેમાં ઉત્તીર્ણ બને તે જ એ જાતિવાન કહેવાય અને મહાન ગણાય. એમાં શક્તિહિન થાય એ શી રીતે પાલવે? કર્તવ્ય કરી મહત્તા સિદ્ધ કરવી પડશે અને જગતમાં પડકાર કરે પડશે કે–જીવનના પ્રત્યેક પ્રકારના વાતાવરણમાં પણ કર્તવ્ય માટે અમે તૈયાર છીએ ! ગમે તેવા સમયે અમે ચારિત્રથી ડગીશું નહિ, ધ્યેયથી
શ્રુત થઈશું નહિ, અમારા આદર્શને પ્રાણાન્ત પણ છોડીશું નહિ! -આ રીતે મહત્તા સિદ્ધ કરવા તમારી તૈયારી નહિ હોય તો ભલે ઊંચ જ્ઞાતિઓનાં નામ બેલતા ફરે પણ માનવા કેઈ તૈયાર નહિ થાય. માણસ સારે કે ખરાબ,
