________________
જીવન અને દર્શન
: પ૩ :
રાજ્ય ન પચાવી શકત ? પણ ભરતજી ધૂર્ત નહાતા. ધૂર્ત હોય તે જ આવી રમત રમે ! એક કવિએ કહ્યું છે –
मुखं पद्मदलाकारं वाचा चंदनशीतला ।
हृदयं कर्तरीतुल्यं त्रिविधं धूर्तलक्षणम् ॥ દંભીઓ કેવું નાટક ભજવે છે તે આમાં કહ્યું છે. મેં કેવું ઠાવકું રાખે છે કે સૌમ્ય કમળ જેવું રાખે, અને વાણી તે ચંદનથીય શીતળ; પણ હૃદય ? હૃદય છે કે કાતર જોઈ લે કાતર ! જ્યાં જાય ત્યાં ધીમે રહીને કાપવાની જ વાત કરે. એકના બે કરે, બેના ચાર કરે અને ચારના આઠ કરે! ભાગલા સિવાય વાત જ નહિ ! છતાં માંથી તે સંપ અને એજ્યતાની જ વાત કરતા હોય ! કઈ સભામાં તમે ગયા છે તે તમને ખ્યાલ હશે; સભાના પ્રમુખ કહે છે, “હું આ ઉચ્ચ સિંહાસન માટે લાયક નથી, પણ તમે મને આ જવાબદારી ભર્યું સ્થાન સંપ્યું છે, તે મિત્રના આગ્રહને હું કેમ નકારી શકું?” આમ બોલનાર વ્યક્તિને એ સભાને પ્રમુખ ન બનાવ્યું હોય તે, એ.સભાનું કેવું દુઃખદ પરિણામ આવે એ માટે મારે કહેવાની જરૂરિયાત ખરી ? તમે જ કહે. તમે તે આવી ઘણી સભાઓ જોઈ છે. રણસંગ્રામમાં
દ્ધાની જેમ મ્યાનમાંથી ચમકતી તલવાર નીકળે તેમ એના મુખમાંથી પણ તીખી ને તમતમતી ઝેરી વાણી જ નીકળે ને ? વાણીની તલવાર એવી વીંઝે કે સભાના કાર્યના ટૂકડે ટૂકડા થઈ જાય ને? ઘણીવાર તે આવા દંભીઓ, “મારામાં કંઈ નથી”એમ કહી જગતને છેતરે છે ! અને આડકતરી રીતે એમ સૂચવે છે કે, જે છે તે અમારામાં છે અને અમારામાં
