________________
: ૧૪ :
જીવન અને દર્શન જાહેર થાય કે જેમ, છીપમાં મેતી, હાથીને કુંભસ્થળમાં મુક્તાફળ, મૃગની ડુંટીમાં કસ્તૂરી છે, તેમ માણસના કલેજામાં સેનું છે તે એનું પરિણામ કેવું આવે? તમે જ કહો, મારે બોલવું નથી. માણસ એકલો ફરી શકે ખરે? રાત્રે બહાર નીકળી શકે ખરે? માણસ માણસને જીવતા રહેવા દેખરે? આ તો સારું થયું કે કલેજામાં સુવર્ણ મૂકયું નહિ, નહિતર આજની સંયમહીન ભાવનાવાળા વાતાવરણમાં તો જુલમ શૂઈ જાત! દિલ એ આરીસે .
આજે જગતમાં કલેશ, અવિશ્વાસ આદિ દુર્ગુણો દેખાય છે, તે આપણી ભાવનાઓને પડઘે છે. આપણા હૃદયમાં વિશ્વના પ્રાણીઓ માટે કલ્યાણબુદ્ધિ હોય તો વિશ્વના પ્રત્યેક માનવીને આપણા માટે સબુદ્ધિ હોય. પણ આપણા હૃદયમાં મમમારાપણાની જ વૃત્તિ રમતી હોય તો બીજા લોકે આપણા માટે કલ્યાણ કેમ ઈચ્છે? ભાવનાઓને પડઘા પડયા વિના રહેતો નથી. આ સિદ્ધાન્ત પર તમને એક પ્રસંગ સંભળાવું
ધર્મરાજાના વખતની આ વાત છે. એક ખેડૂતના ખેતરમાંથી એક ચરૂ નીકળે. ખેડૂત હતો તો ગરીબ પણ પ્રામાણિક ! આ ચરૂ નીકળે તે આજે પ્રામાણિકતા કેવી જળવાય? પણ આણે તે વિચાર્યું: “જમીન માલિક રાજા ગણાય તે ખેતરમાંથી નીકળેલ ચરૂને માલિક પણ રાજા ગણાય, હું તે જમીન ખેડું એટલે ખેતીથી પાકેલ અનાજનજ માલિક.” એમ વિચારી એ રાજાને ચરૂ આપવા ગયે. ધેમરાજાને નમીને એણે કહ્યું: “મહારાજ! મારા ખેતરમાંથી સોનામહોરથી ભલે - આ ચરૂ નીકળે છે અને તે આપને ગણાય. આપ એને
