________________
. ધર્મનો પ્રારંભ: અનુકંપા, સેવા, સહાનુભૂતિ, પ્રેમ
મને સુખ મળો, બીજાનું ગમે તે થાઓ.” આ વૃત્તિ દરેક જીવમાં જન્મજાત હોય છે કીટ-પતંગ કે પશુ-પંખીને પણ આ વૃત્તિ- instinct સુલભ છે, પરંતુ તેમાં આત્મવિકાસ નથી. આધ્યાત્મિક જીવનમાં પ્રવેશ માટે જીવે સંકુચિત વૃત્તિનું આ કોચલું ફોડીને બહાર આવવું રહ્યું. ઈંડાની નાનકડી અંધારી કોટડીની દીવાલ તોડીને પક્ષીનું બચ્ચું બહાર આવે છે ત્યારે જ તેનું ખરું જીવન શરૂ થાય છે. તેમ “સ્વ”ની અંધારકોટડીમાં પુરાયેલો આત્મા પણ જ્યારે તેમાંથી નીકળી ‘સર્વનો વિચાર કરતો થાય છે ત્યારે જ તેનું આત્મિક જીવન શરૂ થાય છે.
પોતાની જેમ પારકાના ય સુખદુ:ખનો વિચાર કરતા થવું એમાં ધર્મનો પ્રારંભ છે. બીજાનું શું થાય છે એ ન જોતાં, કેવળ પોતાનાં સુખ-દુ:ખને જ મહત્ત્વ આપવું એ છે બધા અધર્મનું મૂળ. “સ્વ”નો વિચાર જીવને અનાદિકાળથી મળેલો છે. એ જ સર્વ પાપોનું બીજ છે. સર્વ પાપો સીધાં કે આડકતરાં સ્વાર્થમાંથી જ જન્મે છે, આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાનનાં જાળાં પણ સ્વાર્થના આ કેન્દ્રની આસપાસ જ ગૂંથાતાં રહે છે. કોઈ પણ પાપનું મૂળ તપાસીશું તો તેમાં સ્વ'નો આ વિચાર દેખાઈ આવશે. તેથી, પાપપ્રવૃત્તિ અને પાપવૃત્તિને નિર્મૂળ કરવા માટે અંતરમાંથી સ્વાર્થવૃત્તિને જાકારો આપવો આવશ્યક થઈ પડે છે. સ્વાર્થવૃત્તિ ઉપર ઘા પડયા પછી જ, એટલે કે સ્વાર્થવૃત્તિ મોળી પડયા પછી જ, એ દયભૂમિમાં ધર્મવૃક્ષ પાંગરે છે. ધર્મપ્રપ્તિની પૂર્વભૂમિકા.
ધર્મપ્રાપ્તિ અર્થે પાત્રતા કેળવવા શાસ્ત્રકારોએ જે ઉપાયો બતાવ્યા છે તેનું પરિશીલન કરતાં એક તથ્ય તરી આવે છે કે ધર્મનો પ્રારંભ બીજાનાં સુખદુ:ખ પ્રત્યેની સભાનતામાં છે. • *અહીં ‘સ્વથી આત્મા નહિ, પણ “સ્વાર્થ' શબ્દમાં “સ્વ'નો જે અર્થ કરીએ - છીએ તે–અર્થાત્ સ્વદેહ અને તેને સંબંધિત અન્ય બાબતો–એ અર્થ સમજવો.
