________________
૯૮
આપણે આત્મનિરીક્ષણ કરીશું? કષાયો-વિકારો અને વાસનાઓ–ઉપર જય મેળવે તો તે અચૂક મુકિત પ્રાપ્ત કરવાની.
વ્યકિત જૈનધર્મનાં ક્રિયાકાંડ કરતી હોય કે અન્ય મત-પંથનાં ક્રિયાકાંડ કરતી હોય કે સમૂળગા કોઈ પણ ક્રિયાકાંડ ન આચરતી હોય, પણ જો તે સ્વાર્થ, દ્વેષ, ઈર્ષા, મદ, માન, ક્રોધ, તૃષ્ણાદિ દોષોથી ઉપર ઊઠી સમતા, સરળતા, ક્ષમા, પ્રેમ, કરુણા, નમ્રતા, નિરીહતા આદિ આત્મિક ગુણવૈભવથી સંપન્ન થઈ આત્મતૃપ્ત, આત્મક્રીડ બને છે તો મોક્ષ તેને સામે ચાલીને ભેટે છે. શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર સંક્ષેપરુચિ, તટસ્થ જિજ્ઞાસુઓ માટે સંક્ષેપમાં પણ સરળ અને વેધક શબ્દોમાં આ તથ્ય ઉચ્ચારતાં કહ્યું
“કર્મબંધ ક્રોધાદિથી, હણે ક્ષમાદિક તેહ પ્રત્યક્ષ અનુભવ સર્વને, એમાં શો સંદેહ? •
•
છોડી મત દર્શન તણો, આગ્રહ તેમ વિકલ્પ, કહ્યો માર્ગ આ સાધશે, જન્મ તેહના અલ્પ. જાતિ વેષનો ભેદ નહિ, કહ્યો માર્ગ. જો હોય; સાધે તે મુકિત લહે, એમાં ભેદ ન કોય.”
તત્ત્વદર્શી પુરુષોના ઉપદેશની આ લાક્ષણિકતા હોય છે. તેઓ કોઈ મત–પંથ–જૂથના પક્ષકાર ન બનતાં, નિર્ભેળ સત્યના જ સમર્થક અને પ્રબોધક રહે છે.
‘પોતાનો મત–પંથ જ સાચો છે, બીજાના ખોટા’ આ વલણ એ વાતની ચાડી ખાય છે કે એ વ્યકિત કે સમૂહનો આધ્યાત્મિક ઉઘાડ શ્રત, ચિંતા અને ભાવના એ ત્રણ જ્ઞાન પૈકી પ્રથમ જ્ઞાન–શ્રુતજ્ઞાન–ની કક્ષા સુધીનો જ છે. એ વ્યકિતને બધાં આગમો-શાસ્ત્રો હોઠે રમતાં હોય તો યે, જિનાજ્ઞાના તાત્પર્યથી તે અજાણ જ રહી ગઈ હોય છે. જ્ઞાનીઓ ભારપૂર્વક જણાવે છે કે શાસ્ત્રોનું જેણે કેવળ શ્રવણ-વાંચન જ નહિ પણ ચિંતન-મનન-પરિશીલન કર્યું હોય તેને સ્વપક્ષનો ઉપર્યુકત આંધળો મોહ રહેતો જ નથી. માટે, સાંપ્રદાયિક ઝનૂનને બહેકાવનારા અજ્ઞાન ‘ગુરુઓના રવાડે ચડી, સાંપ્રદાયિકતાના કળણમાં ન ખૂંપી જવાય એની તકેદારી મુમુક્ષુએ રાખવી જોઈએ.
