________________
કાઢવી પડશે, અને તે અંતિમ પળે તમારું ધર ગમે તેટલા વૈભવથી છલકાતું હશે તેયે તે આકરું લાગશે, ભારે પડશે. આ જ સુખનાં સાધને એ વખતે ભયંકર લાગશે. આજે અહીં પણ કેટલાય એવા બાહ્ય દૃષ્ટિએ સુખી દેખાતા માણસે હશે, જેમના અંતરને દુઃખને કઈ ગુપ્ત કીડે સતત કેરી ખાતે હશે! - મસાલા નાખી દૂધપાક બનાવ્યો હોય, અંદરથી સુગંધી મહેક મહેક આવતી હોય, તેને પીવા મે સુધી કટરે લઈ જઈએ, ત્યાં : કોઈ કહે કે એમાં ઝેરનાં બે બિંદુઓ પડયાં છે, તે તરત આપણે એ કટરે ફેંકી દઈએ છીએ. તેને પીતા નથી, શું કારણ? કારણ એ કે વસ્તુ સુંદર છે, તેના પ્રતિ પ્રીતિ પણ છે, પણ તે પ્રેમ છે તેવી શ્રેય નથી: વસ્તુ સુંદર હોવા છતાં મારી નાખે તેવી તે ચીજ છે. તેમ
જ્યાં જ્યાં ધર્મ નથી ત્યાં ત્યાં બધું હોય તે પણ તે ઝેરમિશ્રિત છે. ધર્મ વિના જીવનમાં સુખ નહિ, શાન્તિ નહિ. જેમ શરીર સાર ન હોય તે ગમે તેટલે પૈસો હોય તે પણ માણસને ચેન પડતું નથી, તેમ જીવનમાં ધર્મ ન હોય તે બહારની ગમે તેવી વસ્તુઓ પણ આત્માને શાંતિ આપી શકતી નથી. અંતર ઉજ્જડ છે :
જગત પર નજર નાખો ! બહારથી સુખી દેખાતા અંતરથી બળી રહેલા જણાશે. તેમને બહારથી જોનાર કોઈ ભલે કહે કે, “ભાઈ તમે તે પરમ સુખી છે.” પણ સાંભળનારનું અંતર જાણતું હેય છે કે તેમના અંતરમાં કેટલા કાંટા ભય છે ! પિતાની પીડા પોતે જ જાણે! કપડાં ઉતારે ત્યારે શરીર પરનાં ગુમડાં દેખાય. બહારથી તે સૌ કહે કે, “ભાઈ દસ લાખના ધણી છે, બબ્બે મેટર છે અને આલીશાન બંગલો છે, શો વૈભવ છે!” પણ એકાન્તમાં એને પૂછે તે કહેશે કે, “આ બધું છે, પણ ભાઈલા! અંતરને બાગ ઉજજડ છે. અંતરને તે આ ઉકરડે લાગે છે.' જીવનમાં ધર્મનું સંગીત નથી, તેથી જ બહાર ને અંતરમાં ભેદ છે.
