________________
' ૨૮ વિહેણ બન્યો. માણસ હવે ખવડાવીને નથી ખાતા, પણ લૂંટીને એકાન્તમાં બેસી એકલે ખાય છે. ત્યાં સાધર્મિક વાત્સલ્ય કે સહભજનની તો વાત જ ક્યાં રહી? અતિથિને ભેજન આપવાની વાત, આજ તો કેટલાકને કલાસૃષ્ટિ જેવી લાગે છે, છતાં આપણું ભાગ્ય કે આવી હવામાં પણ માનવતા ભરેલા અને મૈત્રીથી છલકાતા હૈયાવાળા માન મળી આવે છે. એવાઓને જોઉં છું ત્યારે માથું એમના ચરણમાં નમી પડે છે.
થોડાં વર્ષો પહેલાં મુંબઈની નિશાળના બે શિક્ષકે કેટલાક પશ્નો પૂછવા આવેલા. અમારો વાર્તાલાપ ચાલતા હતા. એ પ્રસંગને ઉદ્દેશીને શ્રીરામ અને ભારતનું નામ લીધું, ત્યાં પેલા બીજા ભાઈએ કહ્યું : “ આ ભાઈને આ યુગના ભરત કહીએ તેય ખોટું નથી. એવો એમનો ત્યાગ છે. એમની ઉંમર ૪૫ વર્ષની છે. એ અપરિણીત છે. બ્રહ્મચારી છે, પોતાના ભાઈના કુટુંબ ખાતર એમણે જીવનભર બ્રહ્મચર્ય પાળવાની પ્રતિજ્ઞા કરી છે.
મને એમની આ વાત જાણવાની જિજ્ઞાસા થઈ મેં એમને જ પૂછ્યું, “આ વાતનું રહસ્ય શું છે?” :
એમણે નમ્રતાથી કહ્યું, “એ કાઈ મહાન ત્યાગ મેં કર્યો નથી. આ ભાઈ મારા મિત્ર છે એટલે પ્રશંસા કરે છે, મેં તો મારી ફરજ બજાવી છે. અમે બે ભાઈઓ હતા. મારા મોટા ભાઈએ કેટલાંય દુઃખ ને કષ્ટ વેઠી મને ભણાવ્યો, પુસ્તક લેવા માટે ને તમે ફી ભરવા માટે પણ પૈસા અમારી પાસે ન હતા. ત્યારે મહિનાઓ સુધી એક ટંક ભૂખ્યા રહી એમણે મને ભણાવ્યો. એમને યાદ કરું છું એટલે થાય છે એ કેટલા મહાન હતા? આજથી વીસ વર્ષ પહેલાં હુલ્લડમાં એ અણધાર્યો મૃત્યુ પામ્યા. પાછળ ચાર બાળકે અને ભાભી રહ્યાં. આજીવિકા માટે કંઈ સાધન ન હતું. સૌ નિરાધાર થઈ ગયાં. તે વખતે હું અમદાવાદમાં ભણાવતો હતે. એ જ વર્ષમાં
