________________
મુનિશ્રી પિતાના મંતવ્યોના પ્રતિપાદન અથે જે દષ્ટાંતે જે છે તે ખૂબ સુંદર છે. તેમણે જેલ દષ્ટાંતેમાં પ્રથમ પ્રવચનમાં આવતું “શાણુ સુમતિનું દષ્ટાંત, “જીવનમાં ધર્મ એ પ્રવચનમાં જાયેલ ગીતા શબને ખાવા આવેલ શિયાળિયું હાથ, પગ, કાન, પેટ કે મરતક તે તે અવયે દ્વારા પુણ્યકમ નહિ કરેલ હોવાથી તેને ખાઈ શકતું નથી એમ દર્શાવી પુણ્યાચરણ બેધતું સુંદર દષ્ટાંત ખાસ ધ્યાન ખેંચે છે.
આ પ્રવચનને હેતુ સાહિત્યિક નહિ હેવા છતાં શૈલીની તેજોમયતા તેમજ અસરકારકતાને લઈને સમગ્ર પુસ્તકનું વાચન મનનીય બની રહે છે. “આદર્શ શિક્ષકમાં અંગ્રેજી કેળવણી અને બુનિયાદી કેળવણી વિશે અતિસંક્ષેપમાં પણ પિતે જે છાપ ઊપસાવી છે તે જોવા સરખી છે –
સદાચરણ વિના માત્ર જ્ઞાનને ધારણ કરનારને પણ જ્ઞાનનો ભાર મળે છે પણ સદ્ગતિ-ઊર્ધ્વગતિ નથી મળતી. અંગ્રેજી કેળવણી તે વેલ જેવી છે. તેને ઝાડને ટેકો જોઇએ, પરંતુ બુનિયાદી કેળવણું તે વડના ઝાડ જેવી છે તેને ટેકાની જરૂર નથી. તે અન્યને છાંયડે આપે છે, પક્ષીઓ તથા માનવોને વિશ્રામ આપે છે.” (પૃ. ૧૨૧) : “ઈશ્વર રૂપિયા નીચે દટાઈ ગયે છે!!” “કેળવણું નીચે માણસ દબાઈ ગયેલ છે કે કીર્તિદાન આપનાર માટે કરેલ ઉલેખ- બે દિવસ વાહ વાહ થાય અને પછી હવા હવા થઈ જાય!” વિષય નિરુપણની પકડ દાખવે છે. “સોરભમાં કે “હંસને ચારે અને મોતીની ખેતી' માં જે પ્રકારનાં વિચાર મૌતિક છે એવા અનેક વિચાર મૌકિતકે આ પ્રવચનમાં વેરાયેલ પડયા છે.
આ પ્રવચનનું મુખ્ય લક્ષણ અસાંપ્રદાયિક્તા છે. આ પ્રવચને રય મુનિએ કર્યો હોવા છતાં કોઈ પણ ધમનુયાયી આ
