________________
માનવતાનાં પાન
૧૧૩
થયેલા વિદ્વાનોએ વાવેલાં વિદ્યાનાં વૃક્ષનાં ફળ આપણે ખાધાં તે આપણે પણ થોડાં બીજ વાવતા જઈએ કે જે આવતી કાલની પેઢીને ખાવા કામ લાગે.” ,
રઘુનાથ જેમ જેમ એક પછી એક લીટી વાંચતા ગયા તેમ તેમ એમનો જીવ અધ્ધર ચઢતે ગયે. એમના મુખની લાલી ઊડી ગઈ. મેં સફેદ પૂર્ણ જેવું થઈ ગયું. ચિંતામગ્ન રઘુનાથને જોઈ એણે પૂછ્યું: “કેમ? આટલે ઊંડા વિચારમાં ઊતરી ગયે? વસ્થ થતાં રઘુનાથે કહ્યું હવે મારી ટીકાને તે કૂતરાંય નહિ સૂંઘે! તારી આ પાંડિત્યપૂર્ણ ટીકા આગળ મારી ટીકા શું હિસાબમાં? હું માનતો હતો કે મારી ટીકાથી હું ખ્યાતનામ થઈશ પણ આ જોતાં લાગે છે કે એ એક ક૯પના જ હતી. મિર! તું આ ગ્રન્થથી અમર બની જઈશ.” એમ કહી પોતાના શ્રમને વિફળ જતો જોઈ, રઘુનાથે એક ઊંડો નિ:શ્વાસ મૂક.
ચૈતન્યને વિચાર આવ્યે: અમર તે કણ થયું છે? નામ તેને નાશ છે. મેં આ પ્રયત્ન કલ્યાણ માટે કર્તવ્યબુધ્ધિથી કર્યો છે પણ મારા જ મિત્રની કીર્તિને એ હણતે હોય, એને જ એ ભયજનક દેખાતા હોય તે માટે આ પ્રયત્ન ન કરે.
એક પૂર્ણિમાની રાતે બંને મિત્રે જલવિહાર કરવા નીકળ્યા હતા. હેડી સરિતાની છાતી પર રમી રહી હતી. બંને વાતે એ ચઢ્યા. એટલામાં ચિતને બગલમાંથી એક પિથી કાઢી, જાણે પિતાના નાજુક હૈયાને, જળમાં પધરાવતું ન હોય એ રીતે ગ્રંથ પાણીમાં પધરાવી દીધા ! રઘુનાથે પૂછ્યું: “મિત્ર! આ શું કર્યુ?" કણક સ્મિત કરી ચૈતન્યદેવે કહ્યું “જે ગ્રન્થ મારા
